ANALYSIS OF THE RELATIONSHIP BETWEEN PSYCHOLOGICAL RESILIENCE AND EMOTION REGULATION IN ADOLESCENTS AGED BETWEEN 15-17

Dr. Ogr. Uyesi Hakan ISOZEN^* and lsmigul KOLAY İstanbul Aydın Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Psikoloji, Dr. Öğr. Üyesi, Turkey
İstanbul Aydın Üniversitesi, Psikoloji Programı, Yüksek Lisans Öğrencisi, ismigul.ia@gmail.com, Turkey
^*Correspondence: Dr. Ogr. Uyesi Hakan ISOZEN, İstanbul Aydın Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Psikoloji, Dr. Öğr. Üyesi, Turkey, Email:

Received: Jan 06, 2022, Manuscript No. jisr-22-51588; Editor assigned: Jan 07, 2022, Pre QC No. jisr-22-51588(PQ); Reviewed: Feb 21, 2022, QC No. jisr-22-51588; Revised: Jan 26, 2022, Manuscript No. jisr-22-51588(R); Published: Feb 02, 2022, DOI: 10.17719/jisr.2022.51588

Öz

Psikoloji biliminin, insanların zayıf yönlerinin incelemesinin yanı sıra güçlü taraflarını da incelemeye ba�?laması ile psikolojik dayanıklılık durumu önem kazanmı�?tır. Psikolojik dayanıklılı�?ın, insanların duygularında ve bu duyguların zihinde yorumlanmasında etkin bir rol oynadı�?ı öne sürülmektedir. Bu nedenle 15-17 ya�? arası ergenlerde psikolojik dayanıklılık ile duygu düzenleme arasındaki ili�?kinin incelenmesi bu ara�?tırmanın temel amacıdır. Ara�?tırma verilerinin toplanması için Psikolojik Dayanıklılık Ölçe�?i (PDÖ) ve Duygu Düzenleme Ölçe�?i (DDÖ) kullanılmı�?tır. Ara�?tırma Bursa ilinde bulunan Meslek Lisesi ve Anadolu Liselerinde kayıtlı olan tüm aktif ö�?renciler üzerinden planlanmı�?tır. Ara�?tırmanın örneklemi, meslek ve Anadolu lisesi ö�?rencilerinden 904 gönüllü katılımcıdan olu�?maktadır. Ara�?tırma sonuçlarına göre ergenlerin psikolojik dayanıklılıkları ve duygu düzenleme becerileri sosyo-demografik de�?i�?kenlere göre farklılık göstermektedir. Yapılan regresyon analizleri bulgularına göre duygu düzenleme becerilerindeki artı�? psikolojik dayanıklılıklarındaki artı�?ın %14’ünü etkiledi�?i tespit edilmi�?tir. Ayrıca duygu düzenleme becerilerindeki varyansın %22’si psikolojik dayanıklılıklarına etki eden alt faktörler ile açıklandı�?ı belirlenmi�?tir.

Anahtar Sözcükler: Psikolojik Dayanıklılık, Duygu Düzenleme, Ergenlik

1. Giri�?

İnsanların sa�?lıklı dü�?ünmesinde, plan yapmasında, kar�?ıla�?ılan sorunları çözebilmesinde, ö�?renmesinde ve potansiyellerinin farkına varabilmesinde önemli katkıları olan duygular, hayatın her alanında farklı �?ekillerde kar�?ıla�?ılan bir kavramdır. Sevgi, üzüntü, öfke gibi birçok farklı türde sergilenen duygusal tepkiler kar�?ıla�?ılan olaylara göre olumlu ve olumsuz ile daha az veya daha çok gibi de farklılıklar gösterebilmektedir. Bahsi geçen farklılıklar, insanların kar�?ıla�?tıkları durumları algılama düzeyleri, ya�?am biçimleri, kültürleri ve Sosyo-demografik özelliklerine göre geli�?mektedir (Bilgiz ve Peker, 2018: 1979).

Bu özelliklerin yanı sıra sosyal çevredeki meydana gelen de�?i�?imler akademik beklentilerdeki ve geli�?me iste�?indeki ihtiyaçların farklıla�?ması duygusal tepkilerin de�?i�?mesine neden olan özellikler arasındadır. İnsanlar, zorlayıcı durumlarla kar�?ı kar�?ıya kaldı�?ında olumsuz duygular ve dü�?ünceler besleyerek stresli ve endi�?eli tutumlar sergileyebilirler. Bu gibi durumlar insanlarda bili�?sel, psikolojik, fizyolojik ve sosyal açılardan etkileyerek süreklilik gösteren olumsuz duygulanım ve gelecekle ilgili umutsuzluk e�?ilimine neden olabilmektedir. İnsanların ortak amacı, zorlayıcı ya�?am süreçleri, ba�?arısızlıklar ve kar�?ıla�?ılan sorunların üstesinden gelerek mutlu ve gelece�?e dair umutlu bir �?ekilde ya�?amdan doyum elde edebilmektir. Psiko-sosyal bir varlık olan insanın bu amaca uygun bir ya�?am sa�?layabilmesi için dengeli ve olumlu ili�?kiler kurarak, bili�?sel, fizyolojik, eylemsel ve sosyo-duygusal yapıları arasında bütünlük ve denge olu�?turması gerekmektedir. Bu bütünlük ve dengenin olu�?turulmasında en önemli unsurlardan biriside duygulardır (Koçak, 2005: 30).

Duygular sözel veya sözel olmayan �?ekillerde ifade edilebilmektedir. Bu ifade etme biçimlerinin psikolojik ve fiziksel iyi olu�?a olumlu etkileri bulunmaktadır ve bireylerin ruh sa�?lı�?ını koruması ile sosyal ili�?kilerin sürdürebilmesinde önem arz etmektedir. İnsanların i�?levselli�?inde etkili üç temel boyut olan dü�?ünceler, duygular ve davranı�?lardan birinde gerçekle�?en de�?i�?imler di�?erlerini de etkilemektedir (Köro�?lu, 2017: 94). Bu noktada bireylerdeki duygu düzenleme becerileri duyguları etkileyerek kar�?ıla�?ılan zorlayıcı süreçleri çözmede kaygı ve stresi kontrol edebilmede önemli bir rol oynamaktadır.

Duygu düzenlemenin, olumsuz duygulanım ve gelecekle ilgili umutsuzluklara kar�?ı verilen mücadeledeki etkisi psikolojik dayanıklılık açısından da önem ta�?ımaktadır. Psikolojik dayanıklılık, zorlayıcı süreçlere kar�?ın bireylerin bu zorluklara uyum sa�?layabilmesi ve üstesinden gelebilme yetene�?idir. Psikolojik bir nitelik ve daha çok bir yetenek olarak tanımlanan psikolojik dayanıklılık sa�?lıklı geli�?imin sürdürülebilmesinde ve zorlayıcı bir durumla kar�?ı kar�?ıya kalındı�?ında bu durumu a�?abilmede katkısı olan birtakım özellikleri bulunmaktadır (Öz ve Yılmaz 2009: 3).

Psikolojik, biyolojik ve sosyal de�?i�?imin en hızlı oldu�?u ve bu kavramların birbirleri ile etkile�?im içinde oldu�?u ergenlik döneminde psikolojik dayanıklılık ve duygu düzenleme arasındaki ili�?ki bu noktada önem ta�?ımaktadır. Genç bireylerin duygu düzenleme becerileri ile psikolojik dayanıklılıkları olumsuz dü�?üncelerle mücadele edebilmede ve gelece�?e dair umutlarını koruyabilmelerinde önemli bir rol oynamaktadır. Duygu düzenleme hem çocukların hem ergenlerin geli�?iminde oldukça önem ta�?ımaktadır. Duygu düzenleme becerileri yeterince geli�?memi�? olan ergenlerin psikolojik sorunlar için risk ta�?ıdı�?ı bilinmektedir. Duygu düzenleme sorunu olan gençler kendilerine zarar verme, saldırgan davranı�?lar gösterme, sigara ve alkol kullanımı gibi durumlar açısından da riski ta�?ımaktadır. Duygularını daha iyi düzenleyen ki�?ilerse daha mutlu, ya�?amdan daha fazla doyum almakta, psikolojik açıdan daha sa�?lıklı, riskli davranı�?lar göstermeye daha az e�?ilimli ve ki�?iler arası ili�?kilerde daha ba�?arılı olmaktadırlar.

15- 17 ya�? ergen grubu ergenli�?in orta dönemini kapsamakta ve insanın ya�?am döngüsünde çok önemli bir yer tutmaktadır. Çünkü ergen artık bedensel geli�?imini büyük ölçüde tamamlamı�? daha çok ruhsal, geli�?imsel sorunları çözmek durumda oldu�?u bir dönemdedir. Yeti�?kinlik öncesi hazırlık dönemlerinden olan orta ergenlik varılacak kararlara temel olu�?turması ve önemli bir dönem olması açısından bu ara�?tırmada orta ergenlik düzeyinin çalı�?ılması amaçlanmı�?tır.

Bu ara�?tırmada 15-17 ya�? arası ergenlerde duygu düzenleme becerileri ile psikolojik dayanıklılıkları arasındaki ili�?kinin belirli bir model çerçevesinde ortaya konulması amaçlanmaktadır. Yapılan ara�?tırmalar sonucunda görülmektedir ki bu konu ile ilgili daha önce birebir benzer çalı�?ma yapılmamı�?tır. Bu nedenle ara�?tırmanın literatüre sa�?layaca�?ı katkı önem ta�?ımaktadır.

2. PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK

Psikoloji, insanın geli�?im sürecindeki olumsuz yönlerin, bunların sonucunda olu�?an hastalıkların ve tedavilerin ara�?tırılması ile geli�?im sa�?lamı�?tır. Bu durum insanın sahip oldu�?u olumlu kaynakları gölgelemi�?tir. Bireyin yetkinliklerine ve uyum gösterebilme kabiliyetine e�?ilim sa�?lıklı geli�?im ve fonksiyonelli�?ini iyile�?tirecek önemli etmenlerdir (Masten, 2002: 86).

Psikolojik patolojilerin önlenmesinde önem te�?kil etti�?inden psikolojik dayanıklılık kavramının ara�?tırılması oldukça önemlidir. Bu kavramla ilgili yapılan her çalı�?ma bireyin ve içerisinde yer aldı�?ı toplumun psikolojik sa�?lı�?ını olumlu bir �?ekilde etkileyecektir.

Dayanıklılık (Resiliency) kavramı ilk olarak Amerika Birle�?ik Devletleri’nde ara�?tırılmaya ba�?lanmı�?tır. Bu kavramın temelini olu�?turan bilgiler 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Horatio Alger’in kitaplarında yer almı�?tır. Horatio Alger’in hikâyelerinde maddi durumu kötü olan evsiz insanların kuvvet, azim, kararlılık, çalı�?kanlık ve kısmetin deste�?iyle olumsuzlukların ve yoksullu�?un üstesinden gelmeleri konu edilmi�?tir (Tarter ve Vanyukov, 2002: 87).

20. yüzyılın ikinci yarısında “ayakta kalanlar” (survivor) terimi ortaya çıkmı�?tır. Bu terim psikolojik olarak olumsuz etkileri bulunabilecek bir ortamda büyüyen, bulunan ve ya�?amını olumsuz etkileyen hastalıkları olan fakat bu negatif unsurlara ra�?men ruhsal durumu iyi olan ve psikolojik bir bozuklu�?u bulunmayan bireyleri tanımlamak için kullanılmı�?tır (Glantz ve Sloboda, 1999: 110). Bu dönemde dayanıklılık terimi de “ayakta kalanlar” gibi bu bireyleri için tanımlamak için kullanılmı�?tır (Tarter ve Vanyukov, 2002: 87).

Psikolojik dayanıklılık ise bireyin istemedi�?i fikirlere kar�?ı alternatif fikirler üreterek mevcut fikirlerinden kurtulabilme durumu olarak açıklanabilir (Yöndem ve Bahtiyar, 2016: 56). Stres altındaki durumlarda ki�?inin durumu kontrol edebilme ve kendini idare edebilmesini sa�?larken problem ya�?amama sürecidir.

3. DUYGU DÜZENLEME

Duyularla kavrama, sezgi, belirli bir nesne, olay ya da ki�?inin, bireyin iç dünyasında uyandırdı�?ı etki, önsezi, nesneleri veya olayları ahlaki ve estetik yönden de�?erlendirebilme yetisi ve kendine has ruhsal hareket ve hareketlilik, duygu kavramı olarak tanımlanmaktadır (TDK, 2020). Bir ba�?ka ifade ile duygu, insanın deneyimlerinin duyu�?sal unsurlarını; biyolojik, psikolojik ve çevresel etkenlerin dâhil oldu�?u karma�?ık etkile�?imleri ifade etmektedir (Southam-Gerow, 2020: 10).

Duyguların akı�?ını yönlendirme, de�?i�?tirme ve kontrol etme süreçleri bir bütün olarak duygu düzenleme olarak açıklanmaktadır. Bireyin önceden deneyimledi�?i duyguları nasıl tecrübe etti�?ini veya nasıl açıklayabilece�?ini bilerek ya da pratikte duygularını etkileyerek yönlendirme duygu düzenleme olarak tanımlanmaktadır. Duygu düzenleme becerisi pozitif ya da negatif duyguları güçlendirebilmekte, azaltılabilmekte veya devamlılı�?ını sa�?layabilmektedir. Dodge ve Garber, 1991’de yaptıkları çalı�?mada duygu düzenleme becerilerinin genetik olarak bulunmadı�?ını, sonradan (ya�?amın ilk dönemlerinde) kazanıldı�?ını, bu becerilere sahip olanların geli�?imsel olarak daha avantajlı olduklarını belirtmi�?lerdir.

Duygu düzenlemesi için bir ikilem söz konusudur. Bu ikilem temelde neyin düzenlendi�?i ile alakalıdır. Fizyolojik uyarılma, nörolojik aktivasyon, bili�?sel de�?erlendirme, dikkat süreçleri ve tepki e�?ilimleri gibi çok yönlü bile�?enleri olan duygunun yönetiminde etkin birçok yol bulunmaktadır. Duygu düzenleme kavramı bu yollar göz önünde bulunduruldu�?unda birle�?tirici bir olgu haline gelmekte ve oldukça de�?i�?ik yorumlara elveri�?li süreçleri içermektedir (Thompson, 1994: 5).

Duyguların bili�?sel olarak yorumlanması ve duygu düzenlemenin geli�?imi ile ilgili çalı�?maların temelleri Arnold (1960) tarafından yapılmı�? olan ara�?tırmalara dayanmaktadır. Sonrasında yapılmı�? çalı�?malarda bireyin bir durum kar�?ısında sergiledi�?i tavırları, bireyde bu durumla kar�?ı kar�?ıya geldi�?inde meydana gelen duygusal duygusal reaksiyonların do�?asını ve duygusal reaksiyonların seviyesini duygu düzenlemenin yönetece�?i belirtilmi�?tir. Duygusal psikopatoloji üzerine yapılan bili�?sel açıklamalarda sonuç çıkarma ve yükleme a�?amalarında ki�?isel özelliklerin bireyin psikopatolojiye olan e�?iliminin temelinde bulunabilece�?i ifade edilmi�?tir (Ataman, 2011: 6).

4. ERGENLİK

S. Hall, J. J. Rousseau ve M. Montesori ergenlik dönemini yeniden do�?u�?, fırtına, stres olarak tanımlamı�?lardır. Ergenlik döneminde bireyin psikolojik, biyolojik ve sosyal de�?i�?iklikler ya�?aması ve bu sürece uyum gösterebilmesi için bir karma�?a içerisinde bulunması bu tanımlamaların nedeni olarak gösterilmi�?tir (Özbay ve di�?., 2002).

Adolesans sözcü�?ü Latincedeki “adolescere” sözcü�?ünden gelmi�?tir. Bu sözcü�?ün Latince anlamı geli�?mek, olgunla�?maktır. Buradan da anla�?ılaca�?ı gibi ergenlik ergenlik bir durum de�?il bir süreci kapsamaktadır. Ergenlik dönemi de�?i�?im, büyümek, ba�?kala�?ım ve mutasyon ile birlikte bireyin bedensel, ruhsal ve toplumsal alanlarda de�?i�?imini içeren dönemdir (Parman, 1997).

Ergen bireyler yeni do�?an bebekler gibi kırılgan ve dayanıksızdırlar. Bununla birlikte ergen bireyler kabuk de�?i�?tiren yengeçlere benzetilebilirler. Ergenler bu dönemde tıpkı yengeçlerin kabuk de�?i�?tirdikleri dönemdeki savunmasızlıkları ve güçsüzlükleri gibi savunmasız ve güçsüz durumdadırlar (Parman, 2017).

Ergenlerin bu dönemde kar�?ıla�?tıkları darbelerin yarattı�?ı izler, hayatları boyunca hissedilir. Ergenlik döneminde bireyler oldukça savunmasız, zayıf ve duyarlıdırlar.

5. YÖNTEM

Bu bölümde; ara�?tırmanın tekni�?i, evren örneklemi, veri toplama araçları, verilerin toplanması ve veri analiz yöntemine ili�?kin bilgilere yer verilmi�?tir.

Ara�?tırmanın Amacı ve Önemi

Duygu düzenleme hem çocukların hem ergenlerin geli�?iminde oldukça önem ta�?ımaktadır. Kendileriyle ve ili�?kileriyle ilgili neler hissettiklerini; hayal kırıklı�?ı, stres, belirsizlik, kaygı gibi durumlarla nasıl ba�?a çıktıklarını yakından etkilemektedir. Duygu düzenleme becerileri yeterince geli�?memi�? olan ergenlerin psikolojik sorunlar için risk ta�?ıdı�?ı bilinmektedir. Duygu düzenleme sorunu olan gençler kendilerine zarar verme, saldırgan davranı�?lar gösterme, sigara ve alkol kullanımı gibi durumlar açısından da riski ta�?ımaktadır. Duygularını daha iyi düzenleyen ki�?ilerse daha mutlu, ya�?amdan daha fazla doyum almakta, psikolojik açıdan daha sa�?lıklı, riskli davranı�?lar göstermeye daha az e�?ilimli ve ki�?iler arası ili�?kilerde daha ba�?arılı olmaktadırlar.

15- 17 ya�? ergen grubu ergenli�?in orta dönemini kapsamakta ve insanın ya�?am döngüsünde çok önemli bir yer tutmaktadır. Çünkü ergen artık bedensel geli�?imini büyük ölçüde tamamlamı�? daha çok ruhsal, geli�?imsel sorunları çözmek durumda oldu�?u bir dönemdedir. Bireyde olu�?an de�?i�?iklikler özellikle kimlik arayı�?ı içinde olan ve toplumda herhangi bir rol üstlenmeye çalı�?an ergenlere etkisi bakımından önemli bir konudur. Bunlarla birlikte, 15-17 ya�? aralı�?ında yani liseli ergenlerde gerek e�?itim ve meslek hayatında gerekse sosyal ya�?antıda bilgi ve becerilerini ortaya koyabilmede sorun ya�?ama, olaylara daha objektif yakla�?ma, sosyal ili�?kilerde daha ba�?arılı olabilme ve kar�?ıla�?ılan problemlere en sa�?lıklı �?ekilde çözüm yolları üretebilme açısından yani bili�?sel ve sosyal geli�?im açısından di�?er ergen gruplarına göre hazır bulunu�?lukları daha fazladır. Ayrıca yeti�?kinlik öncesi hazırlık dönemlerinden olan orta ergenlik varılacak kararlara temel olu�?turması ve önemli bir dönem olması açısından bu ara�?tırmada orta ergenlik düzeyinin çalı�?ılması amaçlanmı�?tır.

Alan yazın tarandı�?ında mevcut de�?i�?kenlerle ilgili ara�?tırmaların oldu�?u gözlemlenmektedir. Bu ara�?tırmalar daha öncede bahsedildi�?i üzere farklı etmenler üzerine odaklanmı�?tır. Bu ara�?tırmada 15-17 ya�? arası ergenlerde duygu düzenleme becerileri ile psikolojik dayanıklılıkları arasındaki ili�?kinin belirli bir model çerçevesinde ortaya konulması amaçlanmaktadır. Yapılan ara�?tırmalar sonucunda görülmektedir ki bu konu ile ilgili daha önce birebir benzer çalı�?ma yapılmamı�?tır. Bu nedenle çalı�?manın literatüre sa�?layaca�?ı katkı önem ta�?ımaktadır.

Ara�?tırmanın Örneklemi

Bu ara�?tırma Meslek Lisesi ve Anadolu Liselerinde aktif olarak kayıtlı ö�?renciler üzerinde yapılacaktır. Ara�?tırmanın evrenini, Bursa ilinde bulunan Meslek Lisesi ve Anadolu Liselerinde kayıtlı olan tüm aktif ö�?renciler olu�?turmaktadır. Ara�?tırmanın örneklemini; 2020-2021 e�?itim ö�?retim yılında Bursa ili Osmangazi, Nilüfer ve Yıldırım ilçelerinde bulunan Meslek Lisesi ve Anadolu Liselerinde ö�?rencili�?ine aktif olarak devam eden ö�?rencilerden olu�?maktadır. Örnekleme ula�?mada dijital platformlardan olan Google Forms tercih edilmi�?tir. Gerekli izinler İl Milli E�?itim Müdürlü�?ünden alınmı�?tır. Gerekli izin alındıktan sonra çalı�?maya, 952 ö�?renci katılmı�?tır. Ö�?rencilerin Google Forms üzerinden doldurdu�?u anketlerden toplanan verilen zaman damgasına göre kaydedilmi�?tir. Ölçeklere uygun verilmeyen cevaplar ve dikkatli doldurulmadı�?ı tespit edilen anketler dı�?lanarak 904 ö�?rencinin doldurdu�?u anket analize dâhil edilmi�?tir.

Veri Toplama Araçları

Veri toplamak için hazırlanan anketin birinci bölümünde, örnekleme dâhil edilen ergenlerin Sosyo-demografik düzeylerini tespit edebilmek için altı soru hazırlanmı�?tır. Hazırlanan bu sorular ile ergenlerin cinsiyetleri, karde�? sayıları, sınıf tekrar etme durumları, sınıf düzeyleri ve ebeveyn e�?itim durumları tespit edilmeye çalı�?ılmı�?tır.

Anketin ikinci bölümünde iki farklı ölçek kullanılmı�?tır. Birinci ölçek Bulut, Do�?an ve Altunda�? (2013) tarafından geli�?tirilip geçerlilik ve güvenilirlik çalı�?ması yapılan Ergenlerde Psikolojik Dayanıklılık Ölçe�?i ara�?tırmada tercih edilmi�?tir. Ölçek sahiplerine elektronik posta yolu ile ula�?ıp izin alındıktan sonra kullanılmı�?tır. Ölçe�?in tamamı için 0,870, “aile deste�?i” boyutu için 0,890, “akran deste�?i” boyutu için 0,840, “okul deste�?i” boyutu için 0,810, “uyum” boyutu için 0,700, “mücadele azmi” boyutu için 0,670 ve “empati” boyutu için ise 0,610 Croncbach Alfa de�?erleri ifade edilmi�?tir. Ölçek 29 maddede ve 6 alt boyuttan olu�?maktadır. Bunlar: Aile Deste�?i; 1, 2, 3, 4, 8, 9, 12, Akran Deste�?i; 24, 25, 27, 28, 29, Okul Deste�?i; 10*, 11*, 17*, 22*, 23*, Uyum; 5, 6, 7*, 13, Mücadele azmi; 14*, 15*, 16*, 18, 26*, Empati ise; 19, 20, 21’dir (* i�?aretli olanlar ters puanlı sorulardır).

İkinci ölçek John ve Gross (2003) tarafından geli�?tirilen, Türkçeye uyarlanması Ula�?an-Özgüle ve Sümer (2017) tarafından yapılan Duygu Düzenleme Ölçe�?i ara�?tırmada tercih edilmi�?tir. Ölçe�?i Türkçeye uyarlayan ara�?tırma sahiplerine elektronik posta yolu ile ula�?ıp izin alındıktan sonra kullanılmı�?tır. Ölçe�?in aslı iki faktörden olu�?maktadır. Cronbach’s Alpha de�?erli 0,780, bastırma için 0,650 olarak ifade edilmi�?tir. Ölçek 10 maddeden olu�?makta olup tek boyut olarak de�?erlendirilmi�?tir.

6. BULGULAR

Ara�?tırmanın bu bölümünde; ara�?tırmada kullanılan anket ile elde edilen verilerin analiz sonucu bulgularına yer verilmi�?tir. Bu do�?rultuda bulgular bölümü iki a�?amada de�?erlendirilmi�?tir. Birinci a�?amada katılımcıların Sosyo-demografik verilerinin frekans analizi yapılarak elde edilen bulgulara yer verilmi�?tir. İkinci a�?amada ölçeklerden elde edilen verilere regresyon analizi uygulanmı�?tır.

Sosyo-Demografik Bulgular

Ergenlerin cinsiyete göre da�?ılımları incelendi�?inde; 288 ki�?i ile %31,86’sının erkek, 616 ki�?i ile %68,14’ünün ise kadın oldu�?u tespit edilmi�?tir. Karde�? sayısına göre da�?ılımları incelendi�?inde; 102 ki�?i ile %11,28’inin tek çocuk, 459 ki�?i ile %50,77’sinin iki karde�?, 239 ki�?i ile %26,44’ünün üç karde�?, 65 ki�?i ile %7,5’inin dört karde�? ve 39 ki�?i ile %4,31’inin be�? ve üzeri karde�? oldukları görülmektedir. Sınıf tekrar etme durumuna göre da�?ılımları incelendi�?inde; 886 ki�?i ile %98,01’inin tekrar durumu ya�?amadı�?ını, 18 ki�?i ile %1,99’ünün bir defa tekrar etti�?ini ancak iki üzeri tekrar etme durumu olmadı�?ı tespit edilmi�?tir. Sınıf seviyesine göre da�?ılımları incelendi�?inde; 304 ki�?i ile %33,63’ünün dokuzuncu sınıf, 302 ki�?i ile %33,41’inin 10. sınıf, 180 ki�?i ile %19,91’inin 11. sınıf, 118 ki�?i ile %13,05’inin 12. sınıf oldu�?u görülmektedir. Ebeveyn e�?itim durumuna göre annesi ilkö�?retim mezunu olanların oranı %.41,81 iken ortaö�?retim mezunu olanların oranı %22,9, lise mezunu olanların oranı %24, üniversite mezunu olanların oranı %10,29 iken lisansüstü mezunu olanların oranı %1’dir. Baba e�?itim durumuna göre da�?ılımları incelendi�?inde; babası ilkö�?retim mezunu olanların oranı %.26,33 iken ortaö�?retim mezunu olanların oranı %20,13, lise mezunu olanların oranı %32,74, üniversite mezunu olanların oranı %17,04 iken lisansüstü mezunu olanların oranı %3,76’dır.

Ara�?tırma Ölçeklerinin Bulguları

Çalı�?ma kapsamında kullanılan ölçeklere dair güven düzeylerinin tespit edebilmesi için Cronbach Alfa analiz sonuçlarına göre ölçekler ve alt faktörleri kendi içerisinde 0,628 ile Uyum alt faktörü en dü�?ük, 0,935 ile Akran Deste�?i alt faktörü en yüksek Chronbach Alfa katsayısı de�?erini verdi�?i tespit edilmi�?tir. Bu durumda ölçeklerin güvenilir ve yüksek güvenilir düzeye sahip oldukları gözlemlenmi�?tir.

Ara�?tırma kapsamında;

15-17 ya�? arası ergenlerin psikolojik dayanıklılık düzeyleri demografik de�?i�?kenlere göre anlamlı düzeyde farklıla�?makta mıdır?

15-17 ya�? arası ergenlerin duygu düzenleme becerileri demografik de�?i�?kenlere göre anlamlı düzeyde farklıla�?makta mıdır?

15-17 ya�? arası ergenlerin duygu düzenleme becerileri psikolojik dayanıklılık düzeylerini olumlu bir düzeyde yordamakta mıdır?

15-17 Ya�? Arası Ergenlerin Duygu Düzenleme becerileri; Aile Deste�?i, Akran Deste�?i, Okul Deste�?i, Uyum, Mücadele Azmi ve Empati psikolojik dayanıklılık düzeylerinin alt boyutlarını olumlu bir düzeyde yordamakta mıdır?

hipotezleri olu�?turulmu�?tur. Psikolojik dayanaklılık düzeyleri cinsiyette, Uyum Faktöründe; karde�? sayısında, aile deste�?i faktöründe; sınıf tekrar etme durumunda, akran deste�?i faktöründe; sınıf düzeyine göre akran, okul deste�?i ve mücadele alt faktörlerinde anlamlı farklılık gözlemlenmi�?tir (p<0,05).

Baba e�?itim durumuna göre duygu düzenleme becerilerinde anlamlı farklılık gözlemlenmi�?tir (p<0,05). E�?itim seviyesi dü�?ük olan grupların bir üst gruplara göre duygu düzenleme becerilerinin daha yüksek oldu�?u tespit edilmi�?tir.

Ergenlerin Duygu Düzenleme Becerilerindeki (DDB) artı�?ın Psikolojik Dayanıklılık Düzeylerinde (PDD) artı�?a neden oldu�?unu tespit edebilmek için regresyon analizi yapılmı�?tır. Regresyon analizi bulguları Tablo 1’de payla�?ılmı�?tır.

Tablo 1’de verildi�?i üzere duygu düzenleme becerilerinin psikolojik dayanıklılık düzeylerine anlamlı ve pozitif yönde bir etkisinin oldu�?u tespit edilmi�?tir. Açıklanan güç de�?eri R2, 138 olarak tespit edilmi�?tir (R= ,371; R2= ,138; p<0,05). Bir ba�?ka ifade ile psikolojik dayanıklılıktaki artı�?ın %14’ü Duygu Düzenleme becerilerindeki artı�? ile açıklanabilmektedir. Beta katsayısı p<0,05 göre, 371 de�?erini verdi�?i için Duygu Düzenleme becerilerindeki artı�? Psikolojik Dayanıklılık üzerinde anlamlı etkiye sahip oldu�?u tespit edilmi�?tir.

Tablo 1: DDB, PDD Yordamasına İli�?kin Regresyon Anali

Ergenlerin Duygu Düzenleme Becerilerindeki (DDB) artı�?ın Psikolojik Dayanıklılık Düzeylerinin alt faktörlerinde (PDD) artı�?a neden oldu�?unu tespit edebilmek için çoklu regresyon analizi yapılmı�?tır. Çoklu regresyon analizinin bulguları Tablo 2’de payla�?ılmı�?tır.

Analizin sonucunda anlamlı bir regresyon modeli, F(6, 897) = 43,594, p<.001, ve duygu düzenleme becerilerindeki varyansın %22’sini (R2 adjusted =.22) alt faktörler tarafından açıklandı�?ı tespit edilmi�?tir. Bu duruma göre, Aile Deste�?i duygu düzenleme becerilerini anlamlı ve olumlu �?ekilde yordamaktadır, “β = ,21, t (897)= 5,90, p<,001, pr2=,03”. Uyum duygu düzenleme becerilerini anlamlı ve olumlu �?ekilde yordamaktadır, “β = ,19, t (897)= 5,50, p<,000, pr2=,03”. Empati duygu düzenleme becerilerini anlamlı ve olumlu �?ekilde yordamaktadır, “β = ,24, t (897)= 6,90, p<,000, pr2=,05”.

Tablo 2: DDB ile PDD Alt Faktörleri Çoklu Regresyon Analizi

Aile deste�?i, uyum ve empati alt faktörleri duygu düzenleme becerileri ile yordanırken; akran, okul deste�?i ve mücadele faktörleri duygu düzenleme becerileri ile yordanmamaktadır. Genel olarak duygu düzenleme becerilerindeki varyansın %22’sini alt faktörler tarafından açıklandı�?ı tespit edildi�?i için duygu düzenleme becerilerinin, psikolojik dayanıklılık düzeyleri aile deste�?i, uyum ve empati alt boyutlarını olumlu bir düzeyde yordamaktadır

7. SONUÇ

Bu ara�?tırmada, ergenlerin psikolojik dayanıklılıkları ile duygu düzenleme becerileri arasındaki ili�?ki incelenmi�?tir. Ara�?tırma sonucunda elde edilen bulgular;

• Ergenlerde psikolojik dayanıklılık, sosyo-demografik de�?i�?kenler tarafından genel olarak pozitif ve anlamlı bir �?ekilde yordanmaktadır.

• Ergenlerde duygu düzenleme becerileri sosyo-demografik de�?i�?kenler tarafından kısmen pozitif ve anlamlı bir �?ekilde yordanmaktadır.

• Ergenlerde duygu düzenleme becerilerinin psikolojik dayanıklılık düzeylerini pozitif ve anlamlı bir düzeyde yordamaktadır.

• Ergenlerde duygu düzenleme becerilerinin psikolojik dayanıklılık düzeylerinden; aile deste�?i, uyum ve empati alt boyutlarını olumlu bir düzeyde yordamaktadır.

8. SONUÇLARI ELDE EDİLMİ�?TİR.

Tartı�?ma ve Öneriler

Psikolojik dayanıklılık düzeylerinin sosyo-demografik de�?i�?kenler açısından farklıla�?tı�?ı öngörülmü�?tür. Literatürde (Benard, 1996; Garmezy, 1993) erkeklerin genellikle psikolojik sıkıntılardan, felaket ya da ayrılık durumlarından kızlara oranla daha çok etkilendikleri tespit edilen çalı�?malara rastlanmı�?tır. Psikolojik dayanıklılı�?ın cinsiyete göre farklıla�?tı�?ı konusunda bir fikir birli�?i bulunmamaktadır. Bazı ara�?tırmalar (Hannah ve Morrisey, 1987; Cole, Field ve Harris, 2004; Önder ve Gülay, 2008; Bozgeyikli ve �?at, 2014) psikolojik dayanıklılı�?ın cinsiyet üzerinde etkili oldu�?unu ifade ederken, bazı ara�?tırmalar (Chan, 2003; Terzi, 2008; Sezgin, 2012; Yalçın, 2013; Kılınç, 2013) ise cinsiyete göre farklıla�?madı�?ını belirtmi�?lerdir. Bu çalı�?mada elde edilen bulgulara göre cinsiyet de�?i�?keninde erkek katılımcıların kadın katılımcılara göre uyum düzeyinin daha yüksek oldu�?u tespit edilmi�?tir. Karde�? sayısı de�?i�?keninde karde�? sayısı az olan grupların daha çok olan gruplara göre aile deste�?i algısı düzeylerinin daha yüksek oldu�?u tespit edilmi�?tir. Sınıf tekrarı de�?i�?keninde, sınıf tekrarı yapmayan katılımcıların bir defa sınıf tekrarı yapan katılımcılara göre algıladıkları akran deste�?i düzeyinin daha yüksek oldu�?u tespit edilmi�?tir. Sınıf seviyesi de�?i�?keninde akran, okul deste�?i ile mücadele durumlarında daha yüksek algılara sahip olundu�?u tespit edilmi�?tir. Ebeveyn e�?itim durumu de�?i�?keninde öngörüldü�?ünün aksine anne e�?itim durumu ergenlerin psikolojik dayanıklılık düzeylerini etkilemezken, baba e�?itim durumu etkilemektedir. Etkileyen grup olarak; e�?itim seviyesi daha dü�?ük olan babalara ergenlerin mücadele durumunda daha yüksek algıya sahip oldukları tespit edilmi�?tir.

Yanıt aranan ikinci problem cümlesinde duygu düzenleme becerilerinin sosyo-demografik de�?i�?kenler açısından farklıla�?tı�?ı öngörülmü�?tür. Ancak baba e�?itim durumu haricinde hiçbir de�?i�?kenin ergenlerin duygu düzenleme becerilerinde farklıla�?maya neden olmadı�?ı tespit edilmi�?tir. İlgili tespit birinci problem cümlesini destekler niteliktedir. Baba e�?itim seviyesi dü�?ük olan gruplarda bir üst gruplara göre duygu düzenleme becerilerinin daha yüksek olması sosyal baskı ve beklentilere ba�?lı olarak ergenlerde erken duygusal geli�?imlerin meydana gelmesi ile açıklanabilir.

Yanıt aranan üçünü problem cümlesinde duygu düzenleme becerilerinin psikolojik dayanıklılık düzeylerini olumlu bir düzeyde yordadı�?ı öngörülmü�?tür. Bu do�?rultuda yapılan analiz sonucu bulgularına göre ergenlerin duygu düzenleme becerilerinin psikolojik dayanıklılık düzeylerine anlamlı ve pozitif yönde bir etkisinin oldu�?u tespit edilmi�?tir. Ergenlerin duygu düzenleme becerileri ve psikolojik dayanıklılık düzeylerinden etkilenmekte olup bu tespit ile ö�?retim ve e�?itim yöntem ve materyalleri yönlendirilebilir. Psikolojik dayanıklılık düzeyleri yüksek olan bireylerin sosyal ili�?kilerinin, toplumsal becerilerinin, kar�?ısına çıkan problemlerle ba�? edebilme kabiliyetlerinin geli�?mi�? oldu�?u, sorunlar kar�?ısında olumlu tavırlar sergileyebildi�?i ve hayattaki amaçlarını net ve kararlı bir �?ekilde ortaya koyabildikleri ifade edilmektedir (Ergün-Ba�?ak ve Can, 2012: 6). Ara�?tırmada da ergenlerin psikolojik dayanıklılık düzeyleri duygu düzenleme becerilerini etkilenmekte olup ilgili açıklamalar ile örtü�?mektedir.

Bu ara�?tırmaya yakın çalı�?malar yürüten ara�?tırmacıların; risk altındaki çocuklarda duygu düzenleme becerilerinin psikolojik sa�?lamlı�?ı ve kırılganlı�?ı arttırdı�?ının tespit edildi�?i (Thompson ve Calkins, 1996), duygu düzenleme ve psikolojik sa�?lamlık arasında anlamlı bir ili�?kinin tespit edildi�?i (Greenberg, 2006), psikolojik sa�?lamlı�?ın varyansını açıklayan en önemli de�?i�?kenlerin uyumlu bili�?sel duygu düzenleme stratejileri ve otomatik dü�?ünceler oldu�?u (Kaya, 2015), sosyo-ekonomik açıdan dezavantajlı ergenlerde psikolojik sa�?lamlık ile duygu düzenleme güçlü�?ü arasında anlamlı ve negatif yönlü ili�?kinin tespit edildi�?i (Sünbül, 2016), ebeveyn kaybı ya�?amı�? ergenlerde duygu düzenlemenin psikolojik sa�?lamlı�?ı yordadı�?ı (Eren, 2017), ergenlerde psikolojik sa�?lamlık üzerinde duygu düzenlemenin aracı bir etkisinin oldu�?u (Ero�?lu, 2019) çalı�?malar ile de sonuçlar örtü�?mektedir.

Yanıt aranan dördüncü problem cümlesinde duygu düzenleme becerilerinin psikolojik dayanıklılık düzeylerinin aile deste�?i, akran deste�?i, okul deste�?i, uyum, mücadele azmi ve empati alt boyutlarını olumlu bir düzeyde yordadı�?ı öngörülmü�?tür. Bu do�?rultuda yapılan analiz sonucu bulgularına göre ergenlerin duygu düzenleme becerilerinin psikolojik dayanıklılık düzeylerine anlamlı ve pozitif yönde bir etkisinin oldu�?u tespit edilmi�?tir.

Aile deste�?i ve uyumun duygu düzenleme becerileri ile yordanması açısından bu ara�?tırmaya yakın durumları inceleyen ara�?tırmacıların; aileleri bo�?anmı�? ve bo�?anmamı�? ergen gurupları içerisinde bo�?anmı�? olan ergenlerin yalnızla�?tı�?ı ve arkada�? çevresinde uyum sorunu ya�?adı�?ı tespit edilen (Saraço�?lu, 2000; Pancar, 2009) çalı�?malar ile uyu�?maktadır. Benzer olarak olumsuz durumlara maruz kalan ergenlerde uyum ve duygu düzenleme becerileri arasında anlamlı ve pozitif ili�?ki tespit eden (Min ve di�?., 2013; Kaya, 2015) çalı�?malarla da tutarlılık göstermektedir. Empati alt boyutunun duygu düzenleme becerileri ile yordanması açısından incelendi�?inde literatürde benzer çalı�?maya rastlanılmamı�?tır.

Ancak aile deste�?inin duygu düzenleme becerileri üzerinde bir farklılı�?a neden olmadı�?ı tespit edilen (U�?ur, 2020), ayrıca aile deste�?inin yoklu�?unda akran deste�?ine sı�?ınıldı�?ını (Çelen, 2011) hatta ilerleyen ergenlik dönemlerinde ebeveynlerden uzakla�?ılarak akranlar ile kurulan ili�?kilere ba�?lı olarak ve akran gurubundan alınan destekle duygu düzenleme becerilerinin geli�?ti�?i tespit edilen çalı�?malar (Eisenberg ve Morris, 2002; Silk ve di�?., 2003; Çelen, 2011) ile tezat olu�?turmaktadır. Okul deste�?i ve mücadele alt boyutlarının duygu düzenleme becerileri ile yordanması açısından incelendi�?inde literatürde benzer çalı�?maya rastlanılmamı�? ve çalı�?maların genel olarak ergenlerin psikolojik dayanıklılık düzeylerinin tespitine yönelik oldu�?u gözlemlenmi�?tir.

Tespit edilen bulgular içerisinde akran deste�?inin duygu düzenleme becerileri ile yordanmaması açısından literatürdeki çalı�?malarla tezat olu�?turdu�?u söylenebilir. Akran deste�?inin ergenler üzerinde etkili oldu�?unu ve duygu düzenleme becerilerine katkı sa�?ladı�?ını tespit eden çalı�?malar (Saraswati ve Suleeman, 2018; U�?ur, 2020) ile benze�?memektedir. Saraswati ve Suleeman (2018) bo�?anmı�?, yeniden evlenmi�? ve evli ailelerdeki geç ergenlerin sa�?lamlık ve arkada�?lık kalitesi arasındaki ili�?kisini incelemi�?tir. Çalı�?mada sa�?lamlık ve arkada�?lık kalitesi arasında pozitif ili�?ki oldu�?u tespit edilmi�?tir. U�?ur (2020) ön ergenlik döneminde akran grubu tarafından reddedilenler sapkın davranı�?lara sahip oldu�?u gibi depresyon ve yalnızlık ya�?adıkları belirtilmi�?tir. Ayrıca anne-babadan ziyade akran gruplarının etkin rolü oldu�?unu belirtmi�?tir. Ancak ara�?tırama sınırlılıkları kapsamında, co�?rafi ve kültürel farklılıklara ba�?lı olarak ergenlerin evrensel özellikler göstermedi�?i dü�?ünülmektedir.

Elde edilen bulgular do�?rultusunda ergenlerin duygu düzenleme becerilerini arttırmaları ve hedefleri do�?rultusunda düzenleyebilmeleri ya�?ayacakları zorluklara kar�?ı daha yetkin olmalarına avantaj sa�?layabilecektir. Bu durum neticesinde psikolojik dayanıklılıkları da artarak daha mutlu bir hayat ya�?ama ve çevrelerine kar�?ı verimli birer birey olma imkânları olacaktır.

Ara�?tırmanın sonuçlarına ve ileride yapılacak çalı�?malara yönelik olarak bazı öneriler geli�?tirilmi�?tir. Ara�?tırma sonuçları içerisinde ergenlerde psikolojik dayanıklılık ile sosyo-demografik de�?i�?kenler tarafından etkilenmesine ba�?lı olarak ergenlerin lise e�?itimlerinin ilk yıllarında kendi aralarında ve ö�?retmenleri ile daha verimli ileti�?imler kurabildi�?i veya kurdukları ileti�?imlerin daha güçlü olması ancak ilerleyen yıllarda bu ileti�?imin azalmasıdır. Ayrıca mücadele algılarının sınıf seviyesi arttıkça azaldı�?ı gözlemlenmi�?tir. Bu durumun önüne geçmek ergenlerin psikolojik dayanıklılıklarını arttırmada önem ta�?ımaktadır. Ergenlere verilen rehberlik ve danı�?manlık hizmetlerinin arttırılması, ö�?retmenlerin ergenler ile daha çok ileti�?im kurabilmesine imkân sa�?layacak sosyal ortamların olu�?turulması ergenlerin psikolojik dayanıklılık düzeylerinin pozitif olarak etkilenmesine katkıda bulunacaktır.

Ergenlerin duygu düzenleme becerilerinin geli�?tirilmesi için okullarda ebeveynlere yönelik ergen dü�?ünce yapısı konusunda yürütülebilecek atölye çalı�?maları ile psikolojik açıdan daha dayanıklı ergenlerin yeti�?tirilmesine aile deste�?i algısı ile katkıda bulunulabilir. Aynı kapsamda ebeveyn-ergen ve ö�?retmen-ergen ili�?kisinin arttırılmasına yönelik, liselerdeki rehber ö�?retmenler ile ebeveynlere ve ö�?retmenlere bilgilendirici toplantılar düzenlemek ergenler ile daha sa�?lıklı ili�?kiler kurulmasına ba�?lı olarak duygu düzenleme ve psikolojik dayanıklılıklarının arttırılması açısından faydalı olacaktır.

Sosyo-ekonomik �?artlara ba�?lı olarak ebeveyn katılımının dü�?ük oldu�?u bölgelerde ergenlere, kendi kendine duygu düzenleme becerilerini geli�?tirebilmeye yönelik atölye çalı�?malarının okullarda düzenlenmesi sa�?lanarak geli�?imlerine katkıda bulunula bilinir.

Psikolojik sa�?lamlık üzerinde etkisi olan duygu düzenleme becerilerinin arttırılması konusunda okullarda rehber ö�?retmenler tarafından grup çalı�?maları ve danı�?manlıkları yürütülerek akran deste�?i ve okul deste�?i algıları geli�?tirilebilir.

Duygu düzenleme becerilerinin refah ve kültür düzeyine ba�?lı olarak kırılganlı�?ının önüne geçebilmek için rehber ve sınıf ö�?retmenlerinin düzenleyecekleri etkinlikler ile ergenlerin psikolojik sa�?lamlıklarına katkıda bulunula bilinir.

Liselerde çalı�?an rehber, sınıf ö�?retmenlerine ve idarecilere duygu düzenleme becerileri ve psikolojik sa�?lamlık düzeylerine dair MEB ve AÇSHB tarafından hizmet içi e�?itim programları düzenlenerek bilgi düzeyleri arttırılıp ergenlere daha verimli bir �?ekilde destek olmaları ve ruh sa�?lıklarının korunmasında daha önemli rol almaları sa�?lanabilir. Ayrıca yerel yönetimlerin ilgili birimleri ile okul yönetimlerinin ortakla�?a yürütece�?i ergen-ebeveyn arasında köprü olu�?turacak empati a�?ırlıklı etkinlikler düzenlemesi önerilebilir.

Ara�?tırma sonuçları kapsamında ileride bu alanda ara�?tırma yapacak akademisyenlere de bazı öneriler geli�?tirilmi�?tir. Bu ara�?tırma Bursa ili Osmangazi, Nilüfer ve Yıldırım ilçelerinde bulunan Meslek Lisesi ve Anadolu Liselerinde ö�?rencili�?ine aktif olarak devam eden ergenler üzerinde gerçekle�?tirilmi�?tir. Ara�?tırma farklı lise guruplarında ve e�?itim-ö�?retim hayatına devam etmeyen ergenlerde tekrarlanabilir. Ayrıca co�?rafi ko�?ullar da dikkate alınarak Türkiye’nin di�?er illerinde de ö�?renim gören ergenlerle kar�?ıla�?tırmalı çalı�?malar yürütülebilir.

Bu ara�?tırmada tercih edilen demografik de�?i�?kenlere göre incelenmeler yapılmı�?tır. Ara�?tırmanın daha çe�?itli demografik de�?i�?kenlerle ili�?kisine yönelik çalı�?malar yapılabilir. Öncelik olarak ebeveyn çalı�?ma durumu ve gelir düzeylerinin dikkate alınması elde edilecek tespitler açısından önem ta�?ıyacaktır.

Bu ara�?tırma aktif olarak e�?itim-ö�?retim hayatına devam eden ö�?renci ergenler üzerinde yapılmı�?tır. Farklı örneklem gruplarıyla da tekrarlanabilir. Çocuk ve gençlik ceza infaz kurumlarındaki ve i�? hayatındaki ergenler ile ö�?renci ergenler arasında tekrarlanarak sonuçlar kar�?ıla�?tırılabilir.

Yapılacak bu ara�?tırmalar ile literatür geli�?tirilerek ülkemizin bekası ve yarını olan gençlerin geli�?imlerinin desteklenmesine yönelik programlar, çalı�?malar ve hukuksal düzenlemelere yol gösterici olunabilir. Ergenlerin anla�?ılması ve yeti�?tirilmesi yarınların yeti�?kinlerini �?ekillendirdi�?i bilinmeli ve yapılacak çalı�?maların mahiyetinin farkında olarak daha titiz ve özverili tutumlarda bulunulmalıdır.

KAYNAKÇA

1. Altundağ, Y. (2013). Anne-Babası Boşanmış Ergenlerin Psikolojik Dayanıklılık Düzeylerinde Yordayıcı Değişkenler Olarak Yaşam Doyumu ve Yalnızlık. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.

Indexed at, Google Scholar, Crossref

2. Benard, B. (1996). Resilience Research: a Foundation for Youth Development. New Designs for Youth Development, 12, 14-18.

Indexed at, Google Scholar, Crossref

3. Bozgeyikli H. ve Şat A. (2014). Öğretmenlerde Psikolojik Dayanıklılık Ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi: Özel Okul Örneği. HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 3(5), 172-191.

Google Scholar, Crossref

4. Cole, M. S., Field, H. S. ve Harris, S. G. (2004). Student Learning Motivation and Psychological Hardiness: Interactive Effects on Students Reactions to a Management Class. Academy of Management Learning and Education, 3(1), 64-85.

Indexed at, Google Scholar, Crossref

5. Eisenberg, N. ve Morris, A. S. (2002). Children’s Emotion-Related Regulation. In: Reese H, Kail R, Editors. Adv Child Dev Behav Pp. 189–229.

Google Scholar, Crossref

6. Ergün-Başak, B. ve Can, G. (2018). Düşük Gelirli Ailelerden Gelen Üniversite Öğrencilerinin Öz-duyarlılık, Sosyal Bağlılık ve iyimserlik Düzeyleri ile Psikolojik Dayanıklılık Düzeyleri Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi. İlköğretim Online, 17(2).

Indexed at, Google Scholar, Crossref

7. Garmezy, N. (1993). Children in Poverty: Resilience Despite Risk. Psychiatry, 56(1), 127–136.

Indexed at, Google Scholar, Crossref

8. Greenberg, M. T. (2006). Promoting Resilince in Children and Youth: Preventive İnterventions and Their İnterface With Neuroscience. Annals of the New York Academy of Sciences, 1094 (1), 139-150.

Indexed at, Google Scholar, Crossref