BÄ°REYSEL VE TAKIM SPORCULARININ PSÄ°KOLOJÄ°K DAYANIKLILIK DÃœZEYLERÄ°NÄ°N

Serdar ADIGUZEL^*, Baykal KARATAS, Yusuf SOYLU, Murat TAS and Emre SERIN Siirt Universitesi, Beden Egitimi ve Spor Yuksekokulu, Siirt, Turkey
¹Agbrahim Çeçen Universitesi, Spor Bilimleri Fakultesi, Agri, Turkiye. baykalkaratas@hotmail.com, Turkey
²Tokat Gaziosmanpasa Universitesi, Spor Bilimleri Fakultesi, Tokat,, Turkey
³Manisa Celal Bayar Universitesi, Spor Bilimleri Fakultesi, Manisa, Turkey
⁴Mersin Universitesi, Spor Bilimleri Fakultesi, Mersin, Turkey
^*Correspondence: Serdar ADIGUZEL, Siirt Universitesi, Beden Egitimi ve Spor Yuksekokulu, Siirt, Turkey,

Received: Sep 08, 2022, Manuscript No. jisr-22-74122; Editor assigned: Sep 10, 2022, Pre QC No. jisr-22-74122 (PQ); Reviewed: Sep 24, 2022, QC No. jisr-22-74122; Revised: Sep 26, 2022, Manuscript No. jisr-22-74122 (R); Published: Oct 03, 2022, DOI: 10.17719/jisr.2022.74122

OZET

Bu çalışma, bireysel ve takım sporunu aktif olarak gerçekleştiren sporcuların psikolojik dayanıklılık düzeylerini incelemek amacıyla yapılmıştır. Çalışmaya farklı spor branşlarından 396 (166 Bireysel ve 230 Takım) sporcu gönüllü şekilde katılım sağlamıştır. Araştırmada, araştırmacının oluşturduğu kişisel bilgi formu ile Işık’ ın (2016) geliştirdiği 21 soru, meydan okuma (7 soru), kendini adama (7 soru) ve kontrol (7 soru) olmak üzere 3 alt boyuttan oluşmaktadır. Psikolojik Dayanıklılık ölçeği Cronbach Alpha katsayısı .76 şeklinde belirlenmiştir. Çalışmanın Cronbach Alpha katsayısı ise .91 şeklinde saptanmıştır. Verilerin homojen şekilde dağılım gösterip göstermediğini saptamak amacıyla Skewness ve Kurtosis değerleri incelenmiştir. Bu bağlamda verilerin homojen şekilde dağıldığı tespit edilmiştir. Verilerin analizinde SPSS programı kullanılmıştır. Çalışmada, cinsiyet ve spor türü değişkenleri arasında anlamlı bir fark olup olmadığı incelenmiştir. Araştırma sonucuna göre, sporcuların psikolojik dayanıklılık düzeyleri toplam puanları incelendiğinde, ortalamanın üstünde bir psikolojik dayanıklılık puanına sahip oldukları görülmüştür. Cinsiyet değişkeni baz alındığında, gruplar kıyaslandığında istatistiksel açıdan anlamlı farkın görülmediği belirlenmiştir. Spor türü değişkenine göre incelendiğinde ise, gruplar kıyaslandığında istatistiksel açıdan anlamlı farkın olduğu tespit edilmiştir. Bu açıdan psikolojik dayanıklılığın takım sporcularında bireysel sporculara kıyasla daha yüksek olduğu görülmüştür. Bu sonuçlar ışığında bireysel sporculara müsabakalar sırasında karşılaşacakları yoğun baskılara karşı psikolojik dayanıklılıklarını geliştirici psikolojik beceri antrenmanları yaptırılmalıdır..

Anahtar Kelimeler: Bireysel Sporlar, Takım Sporları, Psikolojik Dayanıklılık.

Keywords

Individual Sports, Team Sports, Psychological Toughness.

1. GIRIŞ

Son yıllarda sporda en güncel konulardan biri olan psikolojik dayanıklılık, sporcunun stres, kaygı vb. durumlarla başa çıkma becerisini desteklemesi ve başarıyı artırması yönüyle önemli görülmektedir (Judkins & Rind, 2005; Klag & Bradley, 2004). Belirtilmelidir ki, sporla ilgilenen her bireyin asıl amacı; beden ve ruh sağlığını geliştirerek, üst düzey performans elde etmektir (Bilge, 2000). Bu bağlamda vurgulanması gereken esas nokta; sporcunun yalnızca fiziksel kapasitenin yeterli olmadığı, psikolojik kapasitenin de en az fiziksel kapasite kadar etkili olduğu gerçeğidir (Soylu, 2021a; Soylu, 2021b; Akarçeşme, 2004). Araştırmacılara (Soylu, 2022; Blumenstein & Orbach, 2012) göre sporcular üst düzey kapasiteye ulaşabilmek için fiziksel, teknik, taktik ve psikolojik hazırlığı bir bütün halinde yapmalıdır.

Psikolojik dayanıklılık alan yazında, stresli durumlarda bireyin performans, sağlık ve ruh hallerinin olumlu kalmasını ifade eden kişilik özelliği olarak ifade edilmektedir (Maddi, 1994). Diğer bir deyişe psikolojik dayanıklılık, olumsuz olaylar karşısında ye¬niden güç elde edebilmek olarak tanımlanmaktadır (Olsson ve ark., 2003). Ancak ifade etmek gerekir ki psikolojik dayanıklılık yalnızca olumsuz durumlarda gerekli olan bir beceri olarak görülmemelidir. Çünkü araştırmacılar kavramın çok yönlü bir yapıdan oluştuğu yönünde fikir beyan etmektedir (Crust, 2008; Jones, ve ark., 2007). Kavramın pek çok tanımı yapılsa da temelde “baskı ile etkili başa çıkma, psikolojik olarak güçlü olma, yüksek konsantrasyon becerisi, yüksek düzeyde kararlılık ve sağlam benlik yapısı” gibi kavramları içermektedir (Connaughton ve ark., 2010; Perry ve ark., 2013). En öz ifadeyle ise psikolojik dayanıklılık bir başarı veya uyum sağlama sürecini belirtmektedir (Hunter, 2001).

Belirtmek gerekirse psikolojik dayanıklılık üç boyutta ele alınmaktadır. Bunlar “kendini adama, kontrol ve meydan okuma” dır. Kendini adama; bireyin aile, iş, sosyal çevresi vb. alanlarda hayatının farklı yönleriyle ilgilenme eğilimi olarak açıklanmaktadır. Bu açıdan birey stresli yaşam koşullarına karşı bir güç kaynağı oluşturmaktadır (Kobasa ve ark., 1982). Kendini adama düzeyi yüksek olan bireylerin çevresine harcadığı zamanı iyi değerlendirdiği ve anlamlı hale getirdiği belirtilmektedir (Sinclair & Tetrick, 2000). Psikolojk dayanıklılığın bir diğer boyutu olan kontrol, bireyin hayatındaki farklı olayları etkileyebileceğine, bu olayları değiştirebileceğine inanması ve bu durumu davranışlarına yansıtma eğilimi olarak ifade edilmektedir (Holt ve ark., 1987). Diğer bir deyişle yaşamındaki değişiklikleri kontrol altında tutmasıdır. Meydan okuma ise; yaşam akışındaki değişiklikleri doğal olarak karşılama, uyum sağlama ve değişimi kendini geliştirmek için fırsat olarak görme eğilimi olarak belirtilmektedir (Kobasa, 1982).

Psikolojik dayanıklılığı güçlü olan sporcular; yüksek düzeyde rekabetçi, azimli, kararlı, kendini motive edebilen, baskı yaratan durumlarda konsantrasyonu sağlayabilen ve bu durum ile etkili baş edebilen, artarak zorlaşan durumlara karşı direnç gösterme ve başarısızlıklardan sonra bile kendine olan inancını yüksek düzeyde koruyabilen bireyler olarak görülmektedir (Crust & Clough, 2011). Sporun bireysel ya da takım halinde yapılabildiği ifade edilirken, sporcunun da belirli kurallar etrafında araçlı ya da araçsız, bireysel ya da takım olarak kendini spora veren, deyim yerindeyse sporu meslek edinen, rekabetçi, dayanışmacı ve kültürel bir olgu içinde yer alan, fiziki ve psikolojik yönleri olan, yaptığı işten maddi ve manevi açıdan tatmin arayan sporun aktif elemanı olduğu ifade edilmektedir (Erkal 1981). Bu itibarla bakıldığında spor ister bireysel ister takım olarak gerçekleştirilsin temelde bilinmesi gereken spor faaliyetlerinin/müsabakalarının fizyolojik ve psikolojik bir çabanın tezahürü olduğudur. Bu kapsamda çalışmanın amacı; bireysel ve takım sporcularının psikolojik dayanıklılık düzeylerinin incelenmesidir.

2. GEREÇ VE YÖNTEM

2.1. Araştırma Grubu

Araştırmanın çalışma grubu 23 badmintoncu, 118 futbolcu, 112 hentbolcu, 143 tenisçi olmak üzere 166 bireysel, 230 takım sporcusu toplam 396 kişiden oluşmaktadır. Çalışma protokolü Siirt Üniversitesi Etik Kurulu tarafından onaylandı (07.06.2021-798) ve tüm katılımcılar katılımdan önce yazılı bilgilendirilmiş onam verdi.

2.2. Araştırmanın Veri toplama Aracı

Araştırmada veri toplama aracı olarak Friborg ve arkadaşları tarafından 2005 yılında geliştirilen “Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçek 33 soru ve 6 alt boyuttan oluşmaktadır. Ölçekte, ‘yapısal stil’ (3,9,15,21) ve ‘gelecek al¬gısı’ (2,8,14,20) 4’er madde; ‘aile uyumu’ (5,11,17,23,26,32), ‘kendilik algısı’ (1,7,13,19,28,31) ve ‘sosyal yeterlilik’ (4,10,16,22,25,29) 6’şar madde, ve ‘sosyal kaynaklar’(6,12,18,24,27,30,33) ise 7 madde ile ölçülmektedir. Elde edilen verilerin analizi SPSS 20,0 paket programında yapılmıştır.

2.3. Veri Toplama Yöntemi

Bu çalışmada araştırma modellerinden, olgu ve olayları somut bir şekilde araştırarak gözlemlenebilir, ölçülebilir ve sayısal olarak ifade edilebilen nicel araştırma modeli kullanılmıştır (Karasar, 2011). Araştırmada kullanılan veriler, soruların yüz yüze sorulması şeklinde elde edilmiştir. Sporculara; araştırmanın bilimsel nitelik taşıdığı, soruları yanıtlarken objektif olmaları gerektiği ve verecekleri bilgilerin doğru olmasının son derece önemli olduğu sözlü ve yazılı olarak beyan edilmiştir.

2.4. Verilerin Analizi

Verilerin homojen olarak dağılıp/dağılmadığını belirlemek için Skewness ve Kurtosis değerleri incelendiğinde verilerin homojen olarak dağıldığı tespit edilmiştir. Verilerin analizinde SPSS programı kullanılmıştır.

3. BULGULAR

Tablo 1: Araştırma Grubunu Tanımlayıcı İstatistiki Bilgiler.

Tablo 1 incelendiğinde araştırmaya katılan sporcuların cinsiyeti, branşları ve yaptıkları spor türlerine ilişkin tanımlayıcı istatistiki bilgiler görülmektedir.

Tablo 2: Sporculara Ait Psikolojik Dayanıklılık Düzeyleri.

Tablo 2’de sporcuların psikolojik dayanıklılık ölçeğinden elde ettikleri puan ortalaması verilmiştir. Buna göre sporcuların ölçekten elde ettikleri puan ortalaması açısından (=3,75) psikolojik dayanıklılıklarının ortalamanın üstünde olduğu belirlenmiştir.

Tablo 3: Sporcuların Cinsiyet Değişkenine Bağlı Psikolojik Dayanıklılık Puanlarına Göre T Testi Sonuçları.

Tablo 3’de sporcuların cinsiyet değişkenine göre t testi sonuçları verilmektedir. Cinsiyet değişkenine göre, psikolojik dayanıklılık tüm alt boyutlarda ve genel ortalamada gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiştir (p>0.05).

Tablo 4: Sporcuların Spor Türü Değişkenine Bağlı Psikolojik Dayanıklılık Puanlarına Göre T Testi Sonuçları

Tablo 4’de sporcuların spor türü değişkenine göre t testi sonuçları verilmektedir. Cinsiyet değişkenine göre, psikolojik dayanıklılık tüm alt boyutlarda ve genel ortalamada gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Buna göre, psikolojik dayanıklılık tüm alt boyutlarda ve genel ortalamada takım sporu yapan sporcuların bireysel spor yapan sporculara göre daha yüksek psikolojik dayanıklılığa sahip oldukları saptanmıştır.

Tartışma ve Sonuç

Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre bireysel ve takım sporcularının cinsiyet değişkenine göre, psikolojik dayanıklılık tüm alt boyutlarda ve genel ortalamada gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiştir (p>0.05). Literatürde yapılan çalışmalar bunu destekler niteliktedir (Bektas, ve ark., 2016; Bayrakdaroğlu, 2014; Bildirici, 2014; Chan, 2003; Genç, 2014; Gökmen, 2014; Kırımoğlu ve ark., 2012; Maddi ve ark., 2006; Sezgin, 2009, 2012; Ülker-Tümlü & Recepoğlu, 2013; Tekin, 2011).

Araştırmadan elde edilen bir diğer sonuca göre psikolojik dayanıklılık tüm alt boyutlarda ve genel ortalamada takım sporu yapan sporcuların bireysel spor yapan sporculara göre daha yüksek psikolojik dayanıklılığa sahip oldukları saptanmıştır. Bunun nedeni takım sporu ile ilgilenen sporcuların sadece kendi bireysel sorumluluklarının yanı sıra takımdaki diğer sporcularında sorumluluğunu üstlenmeleri takım olarak hareket edebilme ruhunun ve bu ağırlığın üstlerinde olması sebep olarak gösterilebilir.

Araştırmadan elde edilen bir diğer sonuca göre bireysel ve takım sporcularının psikolojik dayanıklılık düzeyleri katılımcıların branş değişkenine göre anlamlı farklılık göstermemiştir. Belem ve arkadaşları (2014) elit plaj voleybolcuları üzerinde yaptıkları araştırmada, voleybolcuların farklı psikolojik dayanıklılık alt boyutları kullandıklarını belirtmişlerdir. Yapılan spor branşıyla ilişkisi olduğu söylenebilir.

Sonuç olarak, bireysel ve takım sporcuların düzenli antrenman ve maç tecrübeleri ile sezon boyunca branşın gerektirdiği tüm zorluklara katlanmaları, psikolojik dayanıklılık düzeylerine olumlu bir katkı sunmaktadır. Öte yandan takım sporu yapan sporcuların bireysel spor yapan sporculara göre daha yüksek psikolojik dayanıklılığa sahip oldukları saptanmıştır. Bunun sebebinin takım ile beraber harekete geçmek ve bunun devamlılığını gösterebilmenin zorluğu olarak düşünülebilir.

Araştırmanın sonuçlarının genellenebilirliği açısından yapılacak yeni araştırmalar literatüre katkı sağlayabilir. İncelenen konunun farklı demografik bilgiler açısından ayrıntılı ele alınması aradaki farklılıkların daha iyi tanınmasını sağlayabilir. Farklı branştaki sporcuların araştırma kapsamına alınarak aralarındaki farklılıklar ortaya konulup bu konudaki anlayışın değiştirilmesi literatüre katkı sağlayabilir. Sporcuların psikolojik dayanıklılıkla alakalı farkındalığı ve anlayışı düzenlenecek olan seminerler ile arttırılabilir.

Finansal Kaynak

Bu araştırma, kamu, ticari veya kâr amacı gütmeyen sektörlerdeki finansman kuruluşlarından belirli bir hibe almamıştır.

Çıkar çatışmaları

Yazarların bu makale ile ilgili herhangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır.

4. Kaynaklar

1. Bayrakdaroğlu S. (2014). Tekvandocuların psikolojik sağlamlık ve öz-anlayış düzeylerinin takım sporcularıyla karşılaştırılması.
2. Bektaş M, Özben Ş. (2016). Evli Bireylerin Psikolojik Dayanıklılık Düzeylerinin Bazı Sosyo-Demografik Değişkenler Açısından İncelenmesi. University Journal of Social Sciences/Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, pp. 14(1).

Google Scholar

3. Belem IC, Caruzzo NM, Nascimento J. (2014). Impact of coping strategies on resilience of elite beach volleyball athletes. Revista Brasileira de Cineantropometria & Desempenho Humano, vol. 16, pp. 447-455.

Google Scholar

4. Bildirici, F. (2014). Özel eğitime gereksinimi olan çocuğa sahip ailelerde aile yükü ile psikolojik dayanıklılık arasındaki ilişki (Master's thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).

Google Scholar

5. Blumenstein B, Orbach I. (Eds.). (2012). Psychological skills in sport: Training and application. Nova Science Publisher's, Incorporated.

Google Scholar

6. Chan DW. (2003). Hardiness and its role in the stress–burnout relationship among prospective Chinese teachers in Hong Kong. Teaching and teacher education, Vol. 19, No. 4, pp. 381-395.

Google Scholar , Crossref

7. Connaughton D, Hanton S, Jones G. (2010). The development and maintenance of mental toughness in the world’s best performers. The Sport Psychologist, vol. 24, no. 2, pp.168-193.

Google Scholar , Crossref

8. Crust L. (2008). A review and conceptual re-examination of mental toughness: Implications for future researchers. Personality and individual differences, vol. 45, no. 7, pp. 576-583.

Google Scholar , Crossref

9. Crust L, Clough PJ. (2011). Developing mental toughness: From research to practice. Journal of Sport Psychology in Action, vol. 2, no. 1, pp. 21-32.

Google Scholar , Crossref

10. Erkal EM. (1981). Sosyolojik Açıdan Spor, Formül Matbaası, Filiz Kitapevi, İstanbul.
11. Gökmen B, Gökmen B. (2014). Özel eğitim okulu yöneticilerinin psikolojik dayanıklılık ve iş doyumları arasındaki ilişkinin incelenmesi (İstanbul örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Aydın Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
12. Holt P, Fine MJ, Tollefson N. (1987). Mediating stress: Survival of the hardy. Psychology in the Schools, vol. 24, no. 1, pp. 51-58.

Google Scholar , Crossref

13. Hunter AJ. (2001). A cross-cultural comparison of resilience in adolescents. Journal of Pediatric Nursing, vol. 16, no. 3, pp. 172-179.

Indexed at, Google Scholar , Crossref

14. Jones G, Hanton S, Connaughton D. (2007). A framework of mental toughness in the world’s best performers. The sport psychologist, vol. 21, no. 2, pp. 243-264.
15. Judkins S, Rind R. (2005). Hardiness, job satisfaction, and stress among home health nurses. Home Health Care Management & Practice, vol. 17, no. 2, pp. 113-118.
16. Karasar N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemleri.
17. Kirimoğlu H, Çokluk GF, Yıldırım Y. (2012). Türk Antrenörlerin Yilmazlik Düzeylerinin İncelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, vol. 11, no. 39, pp. 115-127.
18. Klag S, Bradley, G. (2004). The role of hardiness in stress and illness: An exploration of the effect of negative affectivity and gender. British Journal of health psychology, vol. 9, no. 2, pp. 137-161.

Indexed at, Google Scholar , Crossref

19. Kobasa SC. (1982). Commitment and coping in stress resistance among lawyers. Journal of Personality and social Psychology, vol. 42, p. 4.

Indexed at, Google Scholar , Crossref

20. Kobasa SC, Maddi SR,  Kahn S. (1982). Hardiness and health: a prospective study. Journal of personality and social psychology, 42(1).

Indexed at, Google Scholar , Crossref

21. Maddi SR, Harvey RH, Khoshaba DM. (2006). The personality construct of hardiness, III: Relationships with repression, innovativeness, authoritarianism, and performance. Journal of personality, vol. 74, no. 2, pp. 575-598.

Indexed at, Google Scholar , Crossref

22. Maddi SR, Harvey RH, Khoshaba DM. (2006). The personality construct of hardiness, III: Relationships with repression, innovativeness, authoritarianism, and performance. Journal of personality, vol. 74, no. 2, pp. 575-598.

Google Scholar , Crossref

23. Olsson CA, Bond L, Burns JM. (2003). Adolescent resilience: A concept analysis. Journal of adolescence, vol. 26, no.1, pp. 1-11.

Google Scholar , Crossref

24. Perry JL, Clough PJ, Crust L. (2013). Factorial validity of the mental toughness questionnaire-48. Personality and individual differences, vol. 54, no. 5, pp. 587-592.

Google Scholar , Crossref

25. Sezgin F. (2009). Relationships between teacher organizational commitment, psychological hardiness and some demographic variables in Turkish primary schools. Journal of Educational Administration, vol. 47, no. 5, pp. 630-651.

Google Scholar , Crossref

26. Sezgin F. (2012). İlköğretim okulu öğretmenlerinin psikolojik dayanıklılık düzeylerinin incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, vol. 20, no. 2, pp. 489-502.

Google Scholar , Crossref

27. Sinclair RR, Tetrick LE. (2000). Implications of item wording for hardiness structure, relation with neuroticism, and stress buffering. Journal of research in personality, vol. 34, no. 1, pp. 1-25.

Google Scholar

28. Soylu Y. (2021). Farklı Formatlarda Oynatılan Futbola Özgü Oyunların Ruh Hali ve Zihinsel Yük Cevapları. Akdeniz Spor Bilimleri Dergisi, vol. 4, no. 1, pp. 167-179.

Google Scholar , Crossref

29. Soylu Y Futbolda. Dar Alan Oyunlarına Verilen Psikolojik ve Bilişsel Cevaplar. Spor Ve Performans Araştırmaları Dergisi, vol. 12, no. 2, pp. 186-199.

Google Scholar , Crossref

30. Soylu Y. Futbolda Dar Alan Oyunlarında Zihinsel Yorgunluğun Psikofizyolojik Cevaplara ve Bilişsel Performansa Etkileri: Sistematik Derleme. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, vol. 20, no. 1, pp. 132-144.

Google Scholar , Crossref

31. Tumlu GU, Recepoglu E. (2013). Universite akademik personelinin psikolojik dayaniklilik ve yasam doyumu arasindaki iliski. Yuksekogretim ve Bilim Dergisi, vol. 3, no. 3, pp. 205-213.

Google Scholar