THE POET NEBĀTĪ AND HIS POETICAL LANGUAGE

MEHMET TURGUT BERBERCAN^* Doç. Dr. Çank?r? Karatekin Ünv. Edebiyat Fak. Ö?r. Üyesi, Turkey
^*Correspondence: MEHMET TURGUT BERBERCAN, Doç. Dr. Çank?r? Karatekin Ünv. Edebiyat Fak. Ö?r. Üyesi, Turkey, Email:

Received: Nov 02, 2021 Published: Nov 22, 2021

Oz

Günümüzde Türk dili ve edebiyatının merkezlerinden biri olarak Azerbaycan Türk edebiyatı, kuzey ve güney �?eklinde birbirinden farklı birer merkez halinde de�?erlendirilmektedir; oysa edebiyat, dil ve kültür açısından tek bir cephede ele alınmalı, tanıtılmalıdır. Bugün filolojik açıdan do�?rudan Türklü�?e ait bir bölge olmasına ra�?men Güney Azerbaycan, İran sahasına ait bir Türk dili ve edebiyatı ara�?tırma alanı olarak kabul edilmektedir. Ancak Azerbaycan co�?rafyası, kuzeyi ve güneyi ile birlikte, tek bir dil ve tek bir kültürün te�?kil etti�?i tabiat çerçevesinde tek bir edebiyatla, Türk dünyasının önemli ve ayrılmaz bir parçası olarak görülmeli, Türk dili ve edebiyatı tarihi içinde Azerbaycan Türk edebiyatı bu �?ekilde incelenmelidir. Ayrıca di�?er Türk kültür co�?rafyalarıyla etkile�?imi de dikkate alınarak kuzeydeki eski Sovyet rejiminin ve güneydeki İran etkilerinden sıyrılarak Azerbaycan co�?rafyasının Türk dili ve edebiyatı alanında ba�?ımsız olarak geni�? ve bölünmez bir bütün halinde de�?erlendirilmesi �?arttır. Bu bakı�? açısına göre; 18. yüzyılın sonu ve 19. yüzyılın ilk yarısı Azerbaycan edebiyatının �?airlerinden Nebât�?; hayatı, sanatı ve eserleri çerçevesinde tanıtılmı�? ve �?air’in �?iirlerinden örnekler sunulmu�?tur. Bu metotla makalede, Azerbaycan Türk �?airlerinden Nebât�?’nin kullandı�?ı dil gözden geçirilmi�?, o dönemin dil, edebiyat ve sanat hayatından bir kesit, �?air’in �?iirlerinden seçilmi�? bir �?iiri üzerinden açıklanmı�?, Nebâtî’nin Türk dili ve edebiyatı tarihindeki yeri bildirilmi�?tir.

Anahtar sözcükler: Nebât�?, Azerbaycan, Sair, �?iir, Dil.

Keywords

Nebât�?, Azerbaycan, Poet, Poem, Language.

Giri�?

Azerbaycan Türk edebiyatı bugün, “kuzey” ve “güney” olmak üzere iki farklı cepheden ayrı ayrı ele alınmaktadır. Esasen bu edebiyat, dil ve kültür açısından tek cephe üzerinde de�?erlendirilmek durumundadır. Günümüzde genellikle; Güney Azerbaycan, İran sahasına ait bir Türk dili ve edebiyatı ara�?tırma sahası olarak kabul edilmekte olup esasında; Azerbaycan co�?rafyası, kuzeyi ve güneyiyle birlikte tek dil, tek kültür ve tabii �?ekilde tek edebiyat çerçevesinde de�?erlendirilmek konumundadır. Azerbaycan Türk edebiyatı, Türk dünyası edebiyatları içinde bilhassa yeti�?tirdi�?i �?airler bakımından büyük önem arz eden ve bu suretle Türk dili ve edebiyatı ara�?tırmalarının çok önemli bir sahası olmu�?tur. Azerbaycan Türk dil, edebiyat ve kültür örneklerinin Türklü�?e ait di�?er co�?rafyalarda olu�?turulmu�? tarih�?-filolojik mahsuller üzerinde yapılan tetkiklerde oldu�?u �?ekilde; “kuzey”, “güney” sözleriyle bildirilen yön ve sınır ayrımı olmaksızın sadece “Azerbaycan Türk edebiyatı” ba�?lı�?ı altında de�?erlendirilmesi mümkündür. Bu dü�?ünceye göre, Azerbaycan co�?rafyasının bugün de üzerinde izleri görülen Eski Sovyet rejiminin ve güneyde geçerli bulunan İran etkilerinden kurtulmak suretiyle ba�?ımsız bir �?ekilde, di�?er Türk kültür co�?rafyalarıyla etkile�?imi göz önünde tutularak büyük ve bölünmez bir bütün halinde Türk dili ve edebiyatı alanı içinde de�?erlendirmesi elzemdir. Bu bakı�? açısı temel alınarak incelenmek suretiyle a�?a�?ıda, Azerbaycan Türk edebiyatının 18. yüzyılın sonu ve 19. yüzyılın ilk yarısına mensup �?airlerinden Nebât�?; hayatı, sanatı ve eserleri açısından tanıtılmı�?, �?air’in �?iirlerinden örnekler sunulmu�?tur. Bu perspektifle, Azerbaycan Türk �?airlerinden biri olan Nebât�?’nin kullandı�?ı dil gözden geçirilmi�?, �?airin seçilmi�? bir �?iiri vasıtasıyla o döneme ait dil, edebiyat ve sanat hayatından bir kesit sunulmu�?; kısacası, Nebât�?’nin Türk dili ve edebiyatı tarihi içindeki yeri ortaya konmu�?tur.

1. �?air Nebât�?: Hayatı, Sanatı ve Eserleri

Güney Azerbaycan’ın Kara(ca)da�? bölgesinin Ü�?tibin köyünde 18. yüzyılın sonlarında veya 19. yüzyılın ba�?larında do�?mu�? Azerbaycan Türk’ü bir �?airdir. Kaynaklarda do�?um tarihi hususunda muhtelif bilgiler mevcuttur. Öyle ki Aziz Devletabadi, do�?um tarihini 1778 olarak kaydetmi�?tir [Ayrıca 1766 �?eklinde bir kayıt da bulunmaktadır: bkz. Çınarcı, 2016: 94; Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi’nde [TDVİA] 1812 �?eklindedir (bkz. Kasımlı, 2006: 469)]. Asıl adı Ebulkasım olup Seyyid Ebulkasım olarak da bilinir. TDVİA’ya göre Seyyid Mir Yahya’nın o�?lu [ya da kaynaklardaki di�?er isim, Seyyid-i Muhterem Muhammed] (Kr�?. Çınarcı, 2016: 94; Kasımlı, 2006: 469) olup ilk tahsilini babasından görmü�?, Arapça ve Farsça ö�?renmi�?tir. Eher’de �?eyh �?ehabettin’e intisab etmi�?, Kadir�? tarikatına girmi�?, bu tarikat kolundaki Tebriz merkezli Nimetullah�? anlayı�?ına ba�?lanmı�?tır (ayrıca bkz. Karaduman, 2017). Hem klasik tarzda hem de halk �?iiri tarzında �?iirler kaleme almı�?tır. Klasik tarzdaki �?iirlerinde “Nebât�?”, halk tarzı �?iirlerinde “Hançoban�?”, “Mecnun” gibi mahlaslar kullanmı�?tır (Halk �?airi Hançoban ile Ebülgasim Nebât�? ilgisi için ayrıca bkz. Yıldırım, 1984: 22). �?iirlerinde zikretti�?i yer adları vasıtasıyla, İran ve Azerbaycan co�?rafyasının birçok yerinde bulundu�?u anla�?ılan Nebât�?, ömrünün sonlarını do�?du�?u köy olan Ü�?tibin’de münzevi �?ekilde ibadetle geçirmi�?tir. TDVİA’nın verdi�?i kayda göre ölüm tarihi, tereddütlü olarak 1873 (Kasımlı, 2006: 469), Çınarcı’nın makalesindeki kayda göre ise 1857’dir (Çınarcı, 2016: 94). Kısacası, do�?um tarihinde oldu�?u gibi ölüm tarihi noktasında da belirsizlik vardır.

Nebât�?’nin �?iirlerinde 18. yüzyılın sonları ile 19. yüzyıl Azerbaycan Türkçesinin tipik özellikleri görülür. Bu yönüyle �?iirlerinin Azerbaycan Türkçesi’nin bilhassa “Güney” yani Batı İran sahasındaki 19. yüzyılın ba�?larına ait özelliklerin tespit edilmesinde önemi büyüktür. Klasik �?iirlerinde Ömer Hayyam, Hâfız, Mevlâna ve Fuzul�? gibi �?ahsiyetlerin izleri belirgin olup halk tarzındaki �?iirlerinde 18. yüzyıl Azerbaycan halk �?airi Penah Vâgif’in devamı niteli�?inde bir hava bulunmaktadır. Türkçe Divan’ında çok sayıda kaside, gazel örnekleri vermekle birlikte hece ölçüsüyle yazılmı�? halk �?iiri örnekleri olarak ko�?ma, tecn�?s, geraylı (“geraylı” için bkz. Berbercan, 2017: 28-29) �?ekillerinde manzumeler ayrıca arkasında bırakmı�?tır. Hem bir divan �?airi hem de bir halk �?airi olarak devrinin sanat anlayı�?ına uygun �?iirler yazmı�?tır (Yakla�?ık 7500 mısrayı bulan bir �?iir külliyatına sahiptir). �?iirlerinde �?iilik inancı çerçevesinde uhrev�?, tasavvuf�? temaların yanında a�?k, güzellik ve �?arap konulu ferd�?, lirik temaları da i�?lemi�?tir. Bu sebeple hem bir suf�? hem de bir ozan, â�?ık profili çizen �?air olarak Türk edebiyatının Azerbaycan sahasında tebârüz etmi�?tir. Özellikle halk �?iiri tarzında olu�?turdu�?u �?iirler bestelenmi�?, saz �?airleri tarafından günümüze kadar okuna gelmi�?tir. Bu noktada, Do�?u O�?uz Türkçesi yani Azerbaycan Türkçesiyle yazan �?airlerin çok yönlü yani hem kalem hem de saz �?airi olduklarını vurgulamak gerekmektedir. Özellikle Azerbaycan �?airlerinin, İran’daki Safev�? hanedanının yükseli�?iyle ba�?lamak suretiyle, 16.-20. yüzyıl zarfında hem klasik �?iir zevkinden hem de Türk halk gelene�?inden gelen â�?ık �?iirinden beslenerek çe�?itlilik gösteren bir sanat anlayı�?ına sahip olduklarının altı çizilmelidir; tabiatıyla Nebât�?

bu istikamette eserler ortaya koymu�?tur. A�?a�?ıda Nebât�?’nin 8’li hece ölçüsüyle yazılmı�? �?iirlerinden örnek bir seçkin parça (Ayrıca bkz. Yıldırım, 1984: 22) a�?a�?ıda sunulmu�?tur:

Bir iyid ki derde dü�?e Derd elinden yata bilmez Ġabaġında min öv geze Heç birine ata bilmez

Haġġ dergāhı ayaz imi�? Camalı gün, beyaz imi�? Felek ne hiylebaz imi�? Heç kes onu tuta bilmez

Hançoban’am Azarbar’dan Baġçalarım doldu bardan İyid ġalsa ger ġatardan Tay-tu�?una çata bilmez

Nebât�?’nin Türkçe ve Farsça yazılmı�? �?iirler içermek üzere mürekkeb �?ekilde “Divan”ı bulunmaktadır. Bakü El Yazmaları Enstitüsü’nde, Tebriz Milli Kütüphanesi’nde, Tahran Üniversitesi Kütüphanesi’nde vs. çok sayıda nüshaları bulunan Divan’ı 1868’de Tebriz’de ta�?baskı olarak ne�?redilmi�?tir (Haz. Hüseyin Mehmedzade Sâdık, 1372). �?iirlerinden seçmeler 1968 ve 1986 yıllarında Bakü’de yayınlanmı�? (Haz. Ebulfazl Hüseyni), “Seyyid Ebulkasım’ın Lirikası” ba�?lı�?ıyla Türkçe �?iirleri bir doktora tezi çerçevesinde incelenmi�?, topluca yayınlanmı�?tır (B. M. Osmano�?lu, 1995). Ayrıca �?air için kaydedilen muhtelif tarih�? ve edeb�? mahiyetteki di�?er bilgiler için Azerbaycan edebiyatı tarihini do�?rudan konu alan monografiler olarak, Feridun Bey Köçerli’nin “Azerbaycan Edebiyyatı Tarihi Materyalleri” (1925-1926), Aziz Devletabadi’nin “Sühânverân-ı Azerbaycan” (Tebriz, 1355) ve “Türk Dilinin Lehçelerinin Tarihi Seyri” ismiyle tanınmı�? ve TDK yayınları içinde ayrıca ne�?redilmi�? kitabı bulunan ara�?tırmacı Cevat Hey’et’in “Azerbaycan Edebiyat Tarihine Bir Bakı�?” (Tahran, 1358) eserlerine bakılabilir. İlâve bilgiler olarak, Muhammed Deyhim’in “Tezkire-i �?u’arâ-yı Azerbaycan” isimli antolojisinde “Ayne’l A�?k” isminde bir eseri daha oldu�?u belirtilmektedir; “Divan”ı içinde, “içki, içki çe�?itleri, içki meclisleri, içki sunan güzeller vs.” hakkında kaside yahut terkib-i bend �?eklinde yazılan ve “Sâk�?nâme” olarak anılan bir manzume olarak 12 bent ve 329 beyitten olu�?an ve tabiatıyla müstakil de�?erlendirilmesi mümkün bir eseri de bulunmaktadır (Çınarcı, 2016: 100; ayrıca bkz. Deyhim, 1986: 241). Son olarak, Nebât�?’nin �?iirlerinin edisyon kritik yapılarak Türkiye’de derli toplu bir �?ekilde henüz ne�?redilmedi�?i belirtilmelidir.

2. Klasik �?iir Örne�?i

a. Tıpkıbasım

b. Çeviriyazı

Menim bu nātüvān kö�?lüm kene faṣl-ı bahār ister Hemí�?e bülbül-i �?eydā kimi bir murġ-zār ister

Gehí bir gül ayaġında dü�?üp mestāne ḫāb étmek Gehí saḳí ayaġından �?erāb-ı ḫo�?-güvār ister

Édüp sünbüllerin deste temā�?ā eyleyüp serve Kezüp seyr étmege her dem kenār-ı cūy-bār ister

Elimde saġār-ı bade çeküp ḳumrí nāle Yanında bir büt-zibā períve�? gül-‘i�?ār ister

Özi gül kāküli sünbül dehānı ġonce-yi tāze Melek-man�?ar ḳamer-ṭal‘at siyeh çe�?min ḫumār ister

Ne taḳṣír étmi�?em bilmem né-çün ol ḫüsrev-i ḫūbān Men bí-çāreni dāyim perí�?ān rūzgār ister

Ḫacāletden kö[z]üm ḳurtarmasun hergiz bu ‘ālemde Ki her kim ‘ā�?ıḳ u ḫasteni ḫalḳ içre ḫār ister

Melāmetden ba�?ı ayrılmasun dāyim melūl olsun Meni emsāl ü aḳrān içre her kim �?erm-sār ister

Nebātí bilmerem yā rab ne ḥālet ḥāṣıl étmi�? kim Özin bu ehl-i dünyādan hemí�?e ber-kenār ister

c. Türkiye Türkçesi Çevirisi

Benim bu güçsüz gönlüm yine bahar mevsimini ister Sürekli çılgın bülbül gibi bir ku�? bahçesi ister.

Bazen bir gülün aya�?ına kapanıp mest olarak uyumak, Bazen (bir) güzelin kadehinden tatlı �?arap ister.

Sümbüllerini tutup (o) uzun boyluyu seyredip Gezip dola�?maya her zaman nehir kenarı ister.

Elimde �?arap kadehi (varken) kumru gibi inleyip Yanında bir put gibi güzel, gül yanaklı (bir) peri yüzlü ister.

Kendisi gül, kâkülü (alnına dü�?en saçı) sümbül, a�?zı yeni açmı�? gonca (gibi) Melek görünü�?lü, ay gibi parlak, kara gözü mahmur (bakı�?lı) (bir güzel) ister.

Ne suç i�?lemi�?im bilmem! Niçin o güzeller güzeli Ben çaresizi daima peri�?an (eden) rüzgar(ın) (esmesini) ister.

Utançtan gözümü kurtarmasın asla bu dünyada Ki her kim insanlar arasında â�?ık ve (gönlü) hastaya diken (batsın) ister.

Emsal ve akranlarım arasında utanç içinde olmamı dileyen, beni Rezil rüsva olmaktan ba�?ı kurtulmasın, daima üzgün olsun (ister).

Bilmiyorum Tanrı nasıl (bir) durum hâsıl etmi�?, Nebât�? Kendini bu dünya sâkinlerinden daima uzak tutmak ister.

d. Dil Özellikleri

i. Mevcut kelime kadrosundaki Türkçe kökenli kelimeler, nitelik ve içerik bakımından Batı Türkçesinin (= O�?uz Türkçesinin) söz varlı�?ını yansıtan tipik özelliklere sahiptir. Türkçe kökenli olmayan kelimeler ise, İslam etkisinde geli�?mi�? Türk edebiyatının klasik edebiyat sahasına mensup hemen her eserinde rastlanan Arapça ve Farsça kökenli mü�?terek kelimelerdir.

ii. Gramer açısından bakıldı�?ında, �?iirde bulunan kelimelerdeki ses bilgisel özellikler, �?iirin do�?rudan do�?ruya Batı Türkçesiyle kaleme alındı�?ını, Do�?u Türkçesinin belli ba�?lı kelimelerde, eserin yazıldı�?ı döneme ait ço�?u eserde rastlanıldı�?ı gibi, az miktarda bulunmak üzere etkisinin görüldü�?ü anla�?ılmaktadır. Özellikle, kelime ba�?ında /k-/ sesi verilerek kaydedilen örnekler (kene “gene”, kezüp “gezip”, közüm “gözüm”), Do�?u Türkçesinin Batı Türkçesi üzerindeki etkisinin temel göstergelerinden biridir; bununla birlikte, Do�?u Türkçesinde görülenin aksine, kelime ba�?ında /t-/ yerine Batı Türkçesine uygun �?ekilde /d-/’ye rastlandı�?ı belirtilmelidir (dü�?üp < tü�?üp).

iii. Batı Türkçesinin Do�?u kanadına mahsus yapı bilgisi özellikleri, �?iirdeki orijinal a�?ız özelliklerinin bâriz örneklerindedir (bilmerem “bilmiyorum”). Belirtme hal ekinin /-nI/ �?eklinde bulunabilmesi (hasteni “hastayı”) Do�?u Türkçesinin yapı bilgisel açıdan �?iir dilindeki bir etkisi sayılmakla birlikte, zamir n’sinin kullanılması (ayagından “kadehinden”), I. teklik �?ahıs zamirinin ilgi çekimi (menim “benim”), Batı Türkçesine hastır. Fakat bazı kelimelerde gözlenen ba�?lantı ünlülerindeki yuvarlak ünlülü e�?ilim (kezüp “gezip”, çeküp “çekip”, közüm “gözüm) Batı Türkçesinin Batı kanadından gelen fonolojik etkilerdendir.

iv. Genel olarak bakıldı�?ında, bir 18.-19. yüzyıl �?airi olarak Nebât�?’nin kendi kültür co�?rafyasındaki �?airlerin �?iir dilinde kullandı�?ı a�?ız özelliklerini (Azerbaycan Türkçesini) temel alarak bu e�?ilimle �?iir dilini kurdu�?unu, konu�?tu�?u a�?ız olan Batı Türkçesinin Do�?u kanadını te�?kil eden Do�?u O�?uzcasıyla �?iirlerini olu�?turdu�?unu ancak ya�?adı�?ı devirde geçerli olan farklı a�?ız özelliklerini de �?iir diline kattı�?ını, az miktarda bulunmak üzere, Türk dünyasının Osmanlı Devleti dı�?ında kalan bölgelerini 20. yüzyıla kadar imlâ açısından etkilemi�? geleneksel Do�?u Türkçesinden ve tabii olarak kültürel ilginin do�?rudan bulundu�?u Batı Türkçesinin Batı kanadını te�?kil eden Anadolu Türkçesinden beslendi�?ini göstermektedir.

e. Kelime Kadrosu

A�?a�?ıda, yukarıda verilmi�? gazel örne�?i içinde geçen kelimelerin bir listesi verilmi�?tir. Bu listede, Arapça ve Farsçadan alınmı�? kelimelerle birlikte, kelimelerin yapı bilgisel özelliklerini gösteren açıklamalar ve metin içindeki anlamları kaydedilmi�?, listeye ait kısaltma ve semboller ayrıca belirtilmi�?tir:

‘ālemde < ‘ālem+de (A.+T.) “dünyada”

‘ā�?ıḳ (A.) “â�?ık”

aḳrān (A.) “akran”

ayaġında < ayaḳ+ı+n+da “aya�?ında; dibinde”

ayaġından < ayaḳ+ı+n+dan “kadehinden”

ayrılmasun < Etü. *a(d)[-(ı)-r]-ı-l-ma-sun “ayrılmasın”

ba�?ı < ba�?+ı “ba�?ı”

ber-kenār (F.) < “uzakta, kenarda”

bí-çāreni (F.+T.) < bí-çāre+ni “çaresizi”

bilmem < bil-me-m “bilmem”

bilmerem < bil-me-r-em “bilmiyorum”

bir “bir”

bu “bu” (i�?aret zamiri)

bülbül-i �?eydā (F.) “(a�?k ile) çılgın bülbül (â�?ık)”

büt-zibā (A.) “put gibi güzel (sevgili)”

çeküp < çek-ü-p “çekip”

çe�?min < çe�?m+i+n “gözünü”

dāyim (< A.) “daima”

dehānı (F.) “a�?zı”

dem (F.) “an, zaman”

deste édüp (F.+T.) < deste ét-ü-p “tutup”

dü�?üp < Etü. tü�?-ü-p “dü�?üp”

ehl-i dünyādan (A.) < ehl-i dünyā+dan “dünya sâkini”

elimde < el+i+m+de “elimde”

emsāl (A.) “emsal, denk”

faṣl-ı bahār (A.+F.) “bahar mevsimi”

gehí (F.) “bazen”

ġonce-yi tāze (F.) “yeni açılmaya ba�?layan çiçek goncası; genç ve güzel”

gül (F.) “çiçek”

gül-‘i�?ār (F.+A.) “gül yanaklı”

ḫāb étmek (F.+T.) < ḫwāb ét-mek “uyumak”

ḫacāletden (A.+T.) < ḫacālet+den “utançtan”

ḥālet (A.) “durum”

ḫalḳ (A.) “halk”

ḫār (F.) “diken”

ḥāṣıl étmi�? (A.+T.) “hâsıl etmi�? (ortaya çıkarmı�?)”

ḫasteni (F.+T.) < ḫaste+ni “hastayı”

hemí�?e (F.) “sürekli, boyuna”

her (F.) “her”

hergiz (F.) “asla”

ḫumār (A.) “mahmurluk”

ḫüsrev-i ḫūbān (F.) “güzeller güzeli”

içre < iç+re “içinde”

ister < Etü. i(z)+de-r “ister”

kāküli (F.+T.) < kākül+i “kâkülü, alna dü�?en saç perçemi”

ḳamer-ṭal‘at (A.) “ay gibi parlak”

kenār-ı cūy-bār (F.) “nehir kenarı”

kene “yine, gene”

kezüp < kez-ü-p “gezip, dola�?ıp”

ki “ki” (ba�?lama edatı)

kim “ki” (ba�?lama edatı)

kim “kim” (soru sözü)

kimi < kib+i “gibi” (benzetme edatı)

kö[z]üm < *kö-z+ü+m “gözüm”

kö�?lüm < kö�?(ü)l+ü+m “gönlüm”

ḳumrí (F.) “kumru (bir ku�?)”

ḳurtarmasun < *kur-tar-ma-sun “kurtarmasın”

melāmetden (A.) “rezil rüsva olmaktan”

melek-man�?ar (A.) “melek görünü�?lü”

melūl olsun (A.+T.) < melūl ol-sun “üzüntülü olsun”

men “ben” (I. teklik �?ahıs zamiri)

meni “beni” (I. teklik �?ahıs zamirinin belirtme çekimi)

menim “benim” (I. teklik �?ahıs zamirinin ilgi çekimi)

mestāne (F.) “sarho�?ça, mest olarak”

murġ-zār (F.) “ku�? bahçesi, ku�?ların bol oldu�?u güzel bahçe”

nāle (F.) “inleme, feryat”

nātüvān (F.) “güçsüz”

ne “ne” (soru sözü)

né-çün < né+(ü)çün “niçin” (soru sözü)

ol “o” (III. teklik �?ahıs zamiri)

özi < öz+i “kendisi” (dönü�?lülük zamiri)

özin < öz+i+n “kendisini”

perí�?ān (F.) “peri�?an, da�?ınık”

períve�? (F.) “peri yüzlü (güzel)”

rab (A.) “Allah, tanrı”

rūzgār (F.) “rüzgâr”

saġār-ı bade (A.+F.) “�?arap kadehi”

saḳí (A.) “içki sunan (güzel, sevgili)”

serve (A.+T.) < serv+e “servi a�?acına (uzun boylu sevgiliye)”

seyr étmege (A.+T.) < seyr ét-me+ge “seyretmeye”

siyeh (F.) “siyah, kara”

sünbül (F.) “sümbül çiçe�?i”

sünbüllerin (F.+T.) < sünbül+ler+i+n “sümbül çiçeklerini”

�?erāb-ı ḫo�?-güvār (A.+F.) “tatlı �?arap”

�?erm-sār (F.) “utanmı�?, mahçup”

taḳṣír étmi�?em (A.+T.) < taḳṣír ét-mi�?-em “suç, kusur i�?lemi�?im”

temā�?ā eyleyüp (A.+T.) < temā�?ā eyle-y-üp “seyredip”

u, ü (F.) “ve”

yā “ey” (ünlem)

yanında < yan+ı+n+da “yanında”

* Kısaltmalar ve Semboller:

(A.): Arapça

(F.):Farsça

Etü.: EskiTürkçe

< : Bu �?ekilden gelir

[.] : Düzeltme

(.) : İlâve açıklama / Gösterilen �?ekil

+ : İsim kökü veya gövdesinden sonra gelir / İki farklı dil unsurundan olu�?mu�? birle�?ik �?ekiller

- : Fiil kökü veya gövdesinden sonra gelir / Farsça tamamlamayı ve birle�?ik �?ekli gösterir

“…” : Kelimenin metin içindeki anlamı

3. Sonuç

18.-19. yüzyıl Güney Azerbaycan edebiyatının temsilcilerinden �?air Nebât�?’nin hayatı, sanatı, eserleri bildirilerek ve ayrıca eserleri üzerine yapılan çalı�?malar tanıtılarak �?airin �?iirlerinden seçilmi�? bir örnek sunulmu�?tur. �?iir üzerinden Nebât�?’nin kullandı�?ı dile bir bakı�? atılmı�?, ya�?adı�?ı devre ait dil, edebiyat ve sanat hayatından bir kesit sunulmu�?tur. Kullanılan metodolojiye göre, ilkin Nebât�?’nin Türk dili ve edebiyatı tarihi içindeki yeri tespit edilmi�?; sonrasında, �?iir dili ve sanat anlayı�?ı vurgulanarak �?airin �?iirlerinden seçilmi�? bir gazel üzerinden 18. ve 19. yüzyıl Azerbaycan Türk �?iirinin Türk dili tarihi perspektifinde geleneksel ve klasik yönlerini ortaya koyan bir dil incelemesi yapılmı�?tır.

KAYNAKÇA

Bayraml�?± Meti Osmano�??lu (1995). Seyid Eb�?¼lkas�?±m Neb�?¢t�?®nin Lirikas�?±, Doktora Tezi, Bak�?¼: Bak�?¼ Devlet �??niversitesi.
Berbercan, M. T. (2018). �??air Mehmed Em�?¢n�?? - Manzum Hik�?¢yeler, �?°stanbul: Der Yay�?±nlar�?±.
�??�?±narc�?±, M. N. (2016). Seyyid Ebulk�?¢s�?±m Neb�?¢t�?? ve S�?¢k�??n�?¢mesi, Atat�?¼rk �??niversitesi T�?¼rkiyat Ara�??t�?±rmalar�?± Dergisi, S. 55, s. 93-
126.
Devletabadi, A. (1355). S�?¼hanver�?¢n-�?± �??zerbaycan, C. I, Tebriz: M�?¼essese-i Tarih ve Ferhengi.
Deyhim, M. (1986). Tezkire-i �??uâ??ar�?¢-y�?± �??zerbaycan t�?¢r�?®h-i Zindeg�?® v�?¼ �??s�?¢r, C. 1, Tebriz.
Heyâ??et, C. (1358). Azerbaycan Edebiyat Tarihine Bir Bak�?±�??, Tahran.
- 92 -
Uluslararas�?± Sosyal Ara�??t�?±rmalar Dergisi/The Journal of International Social Research
Cilt: 14 Say�?±: 82 Kas�?±m 2021 & Volume: 14 Issue: 82 November 2021
Heyâ??et, C. (2008). T�?¼rk Dilinin Leh�?§elerinin Tarihi Seyri, Ankara: T�?¼rk Dil Kurumu Yay�?±nlar�?±.
Karaduman, R. (2017). Neb�?¢t�??â??nin �??iirlerinde Din ve Tasavvuf, Y�?¼z�?¼nc�?¼ Y�?±l �??niversitesi Sosyal Bilimler Enstit�?¼s�?¼ Dergisi, S. 35,
s. 35-55.
Kas�?±ml�?±, M. (2006). Neb�?¢t�??, T�?¼rkiye Diyanet Vakf�?± �?°slam Ansiklopedisi, C. 32, s. 469-470.
K�?¶�?§erli, F. B. (1920). Azerbaycan Edebiyat�?± Tarihi, C. 1, Bak�?¼: Azer Ne�??r.
Sad�?±k, M. H. (1385). D�?®v�?¢n-�?± E�??â??�?¢r-�?± T�?¼rk�?®, Hak�?®m Seyyid Ebuâ??lkas�?±m Neb�?¢t�?®, Tebriz: Ne�??r-i Ahter.
Y�?±ld�?±r�?±m, D. (1984). Azerbaycan �??�??�?±k �??airleri ve �??iirlerinden �??rnekler, Hacettepe �??niversitesi Edebiyat Fak�?¼ltesi Dergisi, C. 2, s. 13-27.